Opis źródła:
Przedstawione źródło to Narracio de
mirabilibus urbis Romae (Cudowności miasta Rzymu). Autor dzieła, mistrz Grzegorz,
jest postacią dosyć tajemniczą. Żył najprawdopodobniej na przełomie XII i XIII
w. i raczej na pewno był Anglikiem. Był wykształcony, bowiem tytułował się
magistrem. Ze względu na przyjaciół, których sam przedstawiał na kartach swojej
pracy, należy sądzić, że Grzegorz związany był ze środowiskiem uniwersyteckim.
Poniższy utwór jest niezwykle cennym tekstem, w którym twórca zawarł opis
zabytków i architektury Wiecznego Miasta, skupiając się na obiektach pogańskich
pochodzenia antycznego. Cudowności miasta Rzymu są swoistym przewodnikiem
dla antycznej przeszłości miasta. ,,Ta niezwykle osobista relacja, pełna
wyrazów najwyższego zachwytu dla dzieł starożytnych twórców, przesiąknięta jest
duchem klasycznego Rzymu”. W średniowieczu Rzym pozostawał jednym z
najważniejszych miast w Europie i stanowił cel wielu pielgrzymek i podróży. Wracano
do przeszłości miasta i wyrażano zachwyt dla jego antycznych korzeni. Nie
wiadomo, kiedy powstał utwór. Pod uwagę należy brać niemal cały wiek XII i
pierwszą połowę XIII w.
Miejsca wydania i tłumaczenia:
James M.R., Magister Gregorius de Mirabilibus Urbis Romae, ,,The
English Historical Review” 1917, vol.
32, s. 531–554.
Rushforth McN. G., Magister Gregorius de Mirabilibus Urbis Romae: A
New Description of Rome in the Twelfth Century, ,,The Journal of Roman
Studies” 1919, vol. 9, s. 14–58.
Narracio de Mirabilibus Urbis Romae, wyd. R.B.C. Huygens,
Lejda 1970.
Parks G.B., The English Traveler to Italy, vol. 1: The Middle
Ages (to 1525), Rzym 1954, s. 251–254.
Magister Gregorius, The Marvels of Rome, przekł., wstęp i
komentarz J. Osborne, Toronto 1987.
Nardella C., II fasciono di Roma nel Medioevo. Le «Meraviglie di
Roma» di maestro
Gregorio,
Rzym 2007.
Pawłowski K., Mistrz
Grzegorz i jego ,,Narracio de mirabilibus urbis Romae”, ,,Meander”, 1988,
R. 43, s. 411–436.
Mistrz
Grzegorz, Cudowności miasta Rzymu, przeł. i oprac. M. Wolf, Wrocław 2012.
Miejsce przechowywania źródła:
Biblioteka Kolegium św. Katarzyny w Cambridge
(Wielka Brytania).
Tekst źródła:
Mistrz Grzegorz, Cudowności miasta Rzymu,
przeł. i oprac. M. Wolf, Wrocław 2012, s. 47–48, 54–58.
[…]
Zaczyna się opowiadanie o
cudownościach miasta Rzymu, które zostały zbudowane czy to dzięki sztuce
magicznej, czy też dzięki ludzkiemu trudowi.
1. Za nadzwyczaj godną podziwu uważam przede wszystkim
panoramę całego miasta. Jest tam taka obfitość wież, tyle pałaców, że żaden z
ludzi nie zdołał ich policzyć. Gdy po raz pierwszy zobaczyłem miasto z pewnej
odległości, ze zbocza góry, przyszły mi do oszołomionego umysłu słowa Cezara,
które niegdyś po zwyciężeniu Galów, gdy przekraczał Alpy, wypowiedział […].
Jego upadek, jak sądzę, wyraźnie dowodzi, że wszystkie rzeczy
doczesne wkrótce zginą, zwłaszcza gdy Rzym, centrum całego doczesnego świata,
tak bardzo podupada i niszczeje […].
12. Teraz zaś dodam nieco o posągach marmurowych, które
niemal zostały albo zniszczone, albo
oszpecone przez św. Grzegorza. Jako pierwszy omówię ten spośród nich,
który wyróżnia się ze względu na szczególne piękno.
Posąg ten, zadedykowany przez Rzymian Wenerze,
przedstawiał ją w takim kształcie, w jakim zgodnie z mitem pokazała się naga Parysowi
oraz Junonie i Palladzie na nierozważnym sądzie [...].
Ten posąg z marmuru paryjskiego wykonany został z tak
zdumiewającym i niewypowiedzianym artyzmem, że stworzona postać bardziej
sprawiała wrażenie żywej istoty niż statuy. Wyglądała na zawstydzoną swoją
nagością, z twarzą oblaną rumieńcem. Patrzącym wydawało się, że krew płynie w
jej śnieżnobiałym obliczu […].
15. O pałacu Dioklecjana. Omawiając dzieła miasta,
nie mogę pominąć milczeniem pałacu Dioklecjana. Nie jestem w stanie
wyrazić słowami ogromu tej budowli oraz jej niezwykle kunsztownej i godnej
największego podziwu architektury. Jest on tak wielki, że nie zdołałem go
zwiedzić w całości, mimo że poświęciłem na to większą część dnia. Znalazłem tam
kolumny tak wysokie, że nikt nie potrafi dorzucić kamieniem aż do kapitelu.
Każdą z nich, jak dowiedziałem się od kardynałów, stu mężczyzn z trudem mogło
wyciąć, wypolerować i wykończyć w przeciągu roku. Nie zamierzam mówić dalej,
ponieważ jeśli powiem prawdę, będzie się wydawało, że jej przeczę […].
17. Nie mogę pominąć pałacu boskiego Augusta. Ta
niezwykle obszerna budowla wyróżniała się stosownie do wielkości swego twórcy.
Pałac ten, w całości z marmuru, dostarczył ogromną ilość budulca do wzniesienia
kościołów, które są w Rzymie. A ponieważ niewiele z niego pozostało, więc niech
wystarczy, że niewiele powiem. Zachował się tylko mały kawałek tronu, na którym
znalazłem napis: PAŁAC NAJŁAGODNIEJSZEGO BOSKIEGO AUGUSTA. Ten, chociaż władał
miastem i całym światem, zawsze unikał nazywania władcą.
18. Obok tego pałacu jest pewien mur z wypalanej cegły, który
bierze początek w
najwyższych górach. Jego niezmiernej wielkości łuki podtrzymują akwedukt,
dzięki któremu woda z górskich źródeł w ciągu jednego dnia dociera do miasta. Niegdyś,
rozdzielona za pomocą spiżowych rur, docierała do
wszystkich pałaców. Rzeka Tyber bowiem, która przepływa przez miasto, nadaje
się dla koni, lecz uchodzi za nieprzydatną i szkodliwą dla ludzi, dlatego dawni Rzymianie sprawili, że z
czterech stron miasta świeża woda płynęła przez sztuczne kanały. Dopóki kwitła
republika, każdy, kto chciał, mógł z niej korzystać […].
21. O Panteonie. Panteon
pominę krótką wzmianką. Był on niegdyś świątynią wszystkich bogów, a raczej
demonów. Budowla ta stanowi teraz kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Z
powodu antonomazji nazywany jest także Św. Maria Rotunda, co odnosi się do
jego pierwszej i bardzo ważnej części, chociaż jest kościołem poświęconym
wszystkim świętym […]. Niegdyś cały jego dach był pozłocony, lecz
nieposkromiona żądza posiadania i przeklęty głód złota
ludu rzymskiego zdrapały złoto i zeszpeciły świątynię ich bogów. Naród ten z
powodu nienasyconej chciwości, ponieważ był i jest spragniony złota, nie
powstrzymywał i nie powstrzymuje ręki od żadnej zbrodni […].
Słowniczek
pojęć:
Św. Grzegorz – Grzegorz I Wielki,
papież w latach 590–604; święty Kościoła katolickiego i prawosławnego
Wenera – łac. ,,Venus”, w
mitologii rzymskiej bogini miłości i pożądania
Parys – znany też jako
Aleksander; w mitologii greckiej syn króla Priama i Hekuby. Porwał Helenę, co
doprowadziło do wybuchu wojny trojańskiej
Junona – w mitologii rzymskiej
bogini kobiet, małżeństwa i macierzyństwa; utożsamiana z grecką Herą
Pallada – przydomek Ateny,
greckiej bogini mądrości. Za: Mistrz Grzegorz, Cudowności miasta…, s.
71, przyp. 64.
Marmur paryjski – wysokiej jakości
odmiana białego marmuru, z małą ilością żyłek i przebarwień; wydobywano go na
greckiej wyspie Paros. Za: Mistrz Grzegorz, Cudowności miasta…, s. 71,
przyp. 67.
Dioklecjan – cesarz rzymski w
latach 284–305; wprowadził dominat, zarządził wielkie prześladowania
chrześcijan.
August – Gajusz Juliusz Cezar,
pierwszy cesarz rzymski, który panował w latach 27 p.n.e. – 14 n.e.
Panteon – bardzo dobrze
zachowana świątynia ku czci wszystkich bogów; zbudowana z inicjatywy cesarza
Hadriana w II w. n.e.
Antonomazja – stylistyczna figura
polegająca na zastąpieniu nazwy pospolitej nazwą własną lub odwrotnie
Św. Maria Rotunda – w średniowieczu
powszechna nazwa Panteonu. Za: Mistrz Grzegorz, Cudowności miasta…, s.
72, przyp. 100.
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i
uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):
1.Na jakiego typu
obiektach skupiał swoją uwagę autor relacji?
2.Z czego wynikało w
średniowieczu znaczenie Rzymu?
3.Co najbardziej
zachwycało mistrza Grzegorza podczas zwiedzania miasta?
4.O czym świadczą
przetrwałe do średniowiecza osiągnięcia architektury i budownictwa starożytnych
Rzymian?
5.Jakie czynniki
przyczyniły się do niszczenia antycznych zabytków w Rzymie?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom
rozszerzony):
1.Czy kultura i sztuka
antycznego Rzymu były kontynuacją dokonań starożytnych Greków? Uzasadnij
odpowiedź odpowiednimi argumentami.
2.Oceń wpływ rzymskiego
budownictwa na architekturę późniejszych wieków.
3.Kto w średniowieczu
panował kolejno nad Rzymem?
4.Jakie znasz miasta, do
których z Rzymu w okresie średniowiecznym przenoszona była siedziba papiestwa?
5.Jakie cele – oprócz
Rzymu – obierali w wiekach średnich za cel pielgrzymi i podróżnicy? Podaj kilka
przykładów.
Literatura
pomocnicza:
Manikowska H., Jerozolima
– Rzym – Compostela. Wielkie pielgrzymowanie u schyłku średniowiecza, Wrocław 2008, s. 207–363.
Ohler N., Życie
pielgrzymów w średniowieczu. Między modlitwą a przygodą, przekł. M. Ruta,
Kraków 2000, passim.
Pasternak G., Najstarsza
redakcja "Mirabilia Urbis Romae” a odnowienie senatu na Kapitolu w 1143–1144. Traktat o charakterze
prorepublikańskim czy wyłącznie literackim?, "Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne” 2011, z. 138,
s. 65–82.
Zabłocki S., Literatura nowołacińska. Średniowiecze – renesans – barok, red. nauk. P. Urbański, Warszawa 2010, s. 11–20, 60.
Najważniejsze cezury:
W omawianym źródle przedstawiana jest głównie architektura starożytnego Rzymu. Dzięki podbojom rzymskim zasięg tego stylu architektonicznego rozprzestrzenił się na wielki obszar ówcześnie znanego świata, tj. na Europę Zachodnią, Grecję, Bałkany, Azję Mniejszą, północną Afrykę, Syrię, a nawet Palestynę. Stopniowy rozwój tej architektury następował między VI w. p.n.e. a V w. n.e.
Plik do pobrania: Cudowności miasta Rzymu
Imię i nazwisko osoby
opracowującej rekord: Karolina Maciaszek