Tematyka
-
W dziale "Historia Polski - średniowiecze" zostały umieszczone materiały i źródła związane z epoką średniowiecza i związane z dziejami Polski. Ramy chronologiczne obejmują okres od końca V do końca XV wieku.
-
-
Fragment Roczników Jana Długosza z opisem trzęsienia ziemi, które miało miejsce 5 czerwca 1443 r. [w źródle błędnie 5 lipca] na Węgrzech, w Czechach i na południu Polski.Relacja zawiera krótki opis zniszczeń w Krakowie oraz ujawnia jak jego skutki postrzegali ówcześni.
Ilustracja: Widok Krakowa w Kronice Hartmanna Schedla, 1493. Domena publiczna.
-
Statuty synodalne biskupa Henryka Sorboma pochodzą z 1395 r. Wielką zaletą Statutów wydanych dla diecezji na dawnych ziemiach pruskich jest ich opublikowanie w języku ojczystym. Statuty zawierają zasady, prawa i obowiązki duchownych; przedstawiają także pożądane reguły życia codziennego. Rzucają one światło na problemy, z jakimi musiała radzić sobie kuria biskupia. Dowiadujemy się o nieprawidłowościach w Kościele, w tym naruszeniach norm obyczajowych, także ze strony księży.Poczet biskupów warmińskich, pod red. Stanisława Achremczyka, Olsztyn 2008, 510 ss.
-
-
-
-
Autorem Kroniki Oliwskiej tzw. starszej był prawdopodobnie Stanisław, opat klasztoru oliwskiego w latach 1330–1356. W swym dziele Stanisław przedstawił historię oliwskiego konwentu od założenia w XI w. do 1350 r., czyli do momentu wielkiego pożaru, który strawił większość klasztornych budynków. Sprawy zakonne stanowiły ważne miejsce na kartach Kroniki, aczkolwiek były one tłem dla przedstawienia historii Pomorza, władców pomorskich i polskich, o rządach królów czeskich i o zakonie krzyżackim. Ponieważ w momencie powstawania źródła w połowie XIV w. klasztor w Oliwie pozostawał pod władzą krzyżacką, jej autor w swej twórczości musiał zachować poprawność polityczną względem zakonu, a z kolei Władysław Łokietek w trakcie wojny o Pomorze jest przedstawiany w Kronice jako najeźdźca. Niezwykle pozytywnie autor dzieła wypowiadał się o rządach Wacławów czeskich. Bardzo ostrożnie i z pominięciem najbardziej wstydliwych dla krzyżaków faktów została za to przedstawiona sprawa przejęcia Pomorza przez braci zakonnych.Mściwoj II, z drzewa genealogicznego Gryfitów autorstwa Corneliusa Krommeny'ego, 1598 r. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
Żyjący w XIV w. Karol IV Luksemburski był królem rzymskim i czeskim oraz cesarzem. Był jednym z niewielu władców, którzy tworzyli akty prawodawcze oraz dzieła literackie. Do tych drugich należy autobiografia, której fragmenty zostaną niżej zaprezentowane. Dzieło cenione jest za wartości literackie. Autor pisze zarówno o sprawach państwowych, jak i dynastycznych. Autobiografia cesarza miała szerszy zamysł: dydaktyczny, historiograficzny i polityczny.
Nicholas Wurmser, Karol IV Luksemburski. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
Poniższe źródło to list dedykacyjny Matyldy dla Mieszka II. Napisany został oczywiście w języku łacińskim, a zamieszczony jest na początku Kodeksu Matyldy (Liber officiorum quem Romanum ordinem appellant), podarowanego przez ówczesną księżnę lotaryńską Mieszkowi II w latach 20. XI w. Kodeks Matyldy ofiarowany został polskiemu władcy po jego koronacji na króla w1025 (w latach 1025–1028), nie ma jednak pewności, czy faktycznie dotarł do Polski.
Odrysowana zaginiona karta, przedstawiająca wręczenie Mieszkowi II kodeksu przez Matyldę. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
Przedstawiane źródło, Ego Wladislaus Polonorum quondam sincera aderamlaus… (jam Włodzisław, dawniej między Polaki wielmi sławny…) to łaciński, anonimowy poemat w formie listu króla Władysława do poddanych, spisany po jego przedwczesnej śmierci w bitwie z Turkami pod Warną. Utwór powstał prawdopodobnie w 1445, w każdym razie przed objęciem tronu w Polsce przez Kazimierza Jagiellończyka, koronowanego w czerwcu 1447 r.
Jan Matejko, Władysław podczas bitwy pod Warną. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
Utwór Stanisława Ciołka Epistola taxans matrimonium Vladislai regiscum Elisabeth Granowska contractum uchodzi za najbardziej obrzydliwy paszkwil polskiego średniowiecza. To swoiste dzieło zostało napisane w pierwszej połowie 1419, ponieważ nieobecność autora na dworze, wywołana skandalem po publikacji pisma, datuje się na czas od czerwca 1419 do lipca 1420r. Łaciński utwór narracyjny, pisany prozą i ujęty w formie listu, to opowiadanie o podjętych przez zwierzęcych poddanych próbach wyswatania owdowiałego Lwa (czyli w rzeczywistości króla Władysława Jagiełłę), co miało na celu zapewnienie mu potomstwa (przedłużenie dynastii) i utrzymanie ciągłości władzy w państwie.Marceli Krajewski, Elżbieta Granowska. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
Hagiograficzny zabytek, Męczeństwo św. Wojciecha, znany jest pod konwencjonalną nazwą Pasja z Tegernsee. Spowodowane jest to faktem, że rękopis, jaki go zachował, pochodził z klasztoru benedyktyńskiego w Tegernsee w Górnej Bawarii. O jego doniosłości decyduje to, że jest tylko o wiek późniejszy o dopisywanych przez siebie wydarzeń. W szeregu żywotów św. Wojciecha jest to zatem, po utworach spisanych bezpośrednio po śmierci męczennika, na przełomie Xi XI w., najstarszy zabytek.Śmierć Wojciecha z rąk Prusów 23 kwietnia 997 r. Scena z Drzwi Gnieźnieńskich. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons
-
-
-
-
Przedstawiane źródło to list ułożony najpewniej wczesną wiosną 1147 r., w imieniu biskupa krakowskiego Mateusza i palatyna wrocławskiego Piotra Włosta, a będący odpowiedzią na inny list, autorstwa Bernarda z Clairvaux, duchowego wodza ówczesnej, chrześcijańskiej Europy. W tym czasie książęta polscy mieli się znajdować na wyprawach podczas II krucjaty. List słynnego cystersa został przywieziony do Polski przez jego współbrata Acharda, który odwiedził Polskę w związku z fundacją opactwa w Jędrzejowie. Jak można wnioskować, Bernard zapytywał, czy biskup krakowski jako zarządca diecezji graniczącej ze schizmatycką Rusią, dostrzegałby możliwość akcji misyjnej na tym obszarze, która w konsekwencji mogłaby doprowadzić do powrotu Rusi do Kościoła rzymskiego. List Mateusza zaczyna się od formuły powitalnej i podniosłej laudacji adresata. Problematyka pisma koncentruje się przede wszystkim wokół kwestii podjęcia misji katolickiej na Rusi. Biskup krakowski opowiada o złym stanie religijności Rusinów, stąd prośba o przyjazd Bernarda do Polski i osobiste pokierowanie misją na Rusi i podjęcie moralnej naprawy Słowiańszczyzny. List dowodzi, że jego autorowi nie brakowało ani szerszych horyzontów europejskich, ani dobrego wykształcenia literackiego. Wspomniany w liście komes Piotr Włostowic był żonaty z Rusinką Marią, krewną Zbysławy, czyli pierwszej żony Krzywoustego. Stanowiło to podstawę, aby w przypadku dojścia misji do skutku, odegrał rolę pośrednika. Nie obce mu były także stosunki z zachodem. Tadeusz Manteuffel uznał list za dowód na istnienie planów szerokiej akcji misyjnej kościoła łacińskiego w Europie wschodniej.
Juan Correa de Vivar, Św. Bernard. Domena publiczna via Wikimedia Cammons. -
-
-
Przedstawione poniżej źródło to protokół zawierający przesłuchania świadków w postępowaniu przeciwko grupie kobiet ze Świdnicy, które zidentyfikowano z beginkami. Beginki były ruchem religijno-społecznym, zrzeszającym kobiety, popierające pogląd wywodzący się z franciszkanizmu głoszący, że człowiek może osiągnąć doskonałość bez pośrednictwa Kościoła. Akta świdnickiego procesu pozwalają wniknąć w szczegółu organizacji wspólnoty tamtejszych beginek. Poznajemy ich organizację, codzienne życie i religijność. Źródło rzuca także światło na technikę pracy sądów inkwizycyjnych. Wspomniany protokół rejestruje zarówno zeznania świadków, jak i kobiet, będących członkiniami świdnickiej wspólnoty beginek. Przesłuchanie odbywało się przed specjalnym trybunałem, któremu przewodniczył papieski inkwizytor i lektor dominikańskiego konwentu w Świdnicy Jan ze Schwenkenfeldu. Proces odbył się we wrześniu 1332 r. w refektarzu dominikańskiego klasztoru w Świdnicy.Beginka, rycina z Tańca śmierci, Lubeka 1489. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława III Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława I Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika.
-
-
-
Słowa pieśni, która zawiera pochwałę Krakowa i panującej rodziny ułożył, prawdopodobnie między 1426 a 1428 r., Stanisław Ciołek, ówczesny podkanclerzy królewski. Utwór łączy w sobie dwa motywy literackie: pochwałę miasta oraz pochwałę panującego rodu. Tworząc opis Krakowa, jego twórca nawiązał do konwencji zakorzenionej w tradycji antycznej, a przejętej przez średniowiecze. Według wczesnośredniowiecznych wymogów pochwała miasta nie powinna ograniczać się do opisu jego położenia, krajobrazu, topografii i architektury, ale powinna obejmować mieszkańców: sposób ich życia, zajęcia, poziom kultury, wykształcenie, wiedzę i umiejętności.
Przedstawione poniżej źródło to legenda o św. Florianie. W Polsce została ona wpisana do kopii Złotej legendy Jakuba z Voragine. Pierwotny, autentyczny tekst Złotej legendy Jakuba z Voragine nie zawiera legendy o św. Florianie. W jej późniejszych uzupełnieniach występuje tylko bardzo krótka notatka o świętym. W Polsce, w związku z upowszechniającym się kultem św. Floriana, którego relikwie przywieziono w końcu XII w. do Krakowa, odczuwano brak odpowiedniej legendy o tej postaci i szybko wprowadzono ją do Złotej legendy. W tym celu posłużono się obcym żywotem, powstałym zapewne w połowie XIII w., czyli współczesnym dziełu Jakuba. Do tego swoiście ,,importowanego” żywota na przełomie XIV i XV w. dołączyła już czysto polska translacja, zawierająca informacje o młodzieńczej przyjaźni biskupa krakowskiego z przyszłym papieżem, który po objęciu tronu Piotrowego podarował swojemu koledze cenne relikwie z Rzymu i to pomimo licznych cudów, jakie wydarzały się za ich sprawą.
Poniżej przedstawione źródło to obszerny dialog ułożony prawdopodobnie w latach 1460–1466 ku czci Zbigniewa Oleśnickiego, dyplomaty, biskupa krakowskiego i kardynała, doradcę królów Władysława Jagiełły i Władysława Warneńczyka. Autorstwo utworu przypisywano Janowi Długoszowi lub Mikołajowi de Albo Castro. Dialog stanowi syntezę dość bogatego życia Zbigniewa Oleśnickiego na tle panowania trzech kolejnych królów. W dziele rysują się zasadniczo dwa etapy: pozytywny, który przedstawia dokonania biskupa, i negatywny, neutralizujący zarzuty wysuwane przeciw niemu przez przeciwników politycznych. W Dialogu wyeksponowane są zalety Oleśnickiego, jego zasługi dla Kościoła i państwa. Nie brakuje wątków politycznych, czasem trudnych, jak np. odpowiedzialność za tragiczną wyprawę antyturecką Władysława Warneńczyka i śmierć młodocianego króla, czy uzyskanie przez biskupa krakowskiego godności kardynała. Powodem napisania poematu była chęć obrony Zbigniewa Oleśnickiego przed zarzutami politycznych wrogów.
Omawiane źródło to anonimowe dzieło napisane przez franciszkańskiego autora prawdopodobnie przez 1300 r. Praca nad tekstem zapewne rozpoczęła się niedługo po kanonizacji księżnej Jadwigi Śląskiej, a więc po 1267 r., a zakończyła w końcowych dziesięcioleciach XIII w. Jadwiga przyszła na świat w latach 1178/1180. Urodziła się i wychowała w zamku Andechs w Bawarii, jako córka Bertolda VI von Andechs i Agnieszki z rodu Wettynów. W wieku 12 lat została wydana za mąż za śląskiego księcia Henryka I Brodatego, z którym doczekała się siedmiorga dzieci. Oboje z Henrykiem I byli ludźmi bardzo religijnymi, w 1209 r. złożyli śluby czystości, dbali o rozwój Kościoła i byli fundatorami wielu kościołów, a także klasztoru sióstr cysterek w Trzebnicy. Jadwiga praktykowała na co dzień ścisłą ascezę. Stała się także wzorem dla przyszłych władczyń w dziedzinie prowadzenia działalności dobroczynnej: zorganizowała działalność wędrownego szpitala dla ubogich, otworzyła szpital dla trędowatych w Środzie Śląskiej i placówkę leczniczą w Trzebnicy. Wspierała także rozwój gospodarczy zależnych od siebie ziem. Po śmierci męża w 1238 zamieszkała w klasztorze w Trzebnicy, gdzie zmarła w 1243 r. w opinii świętości. Bardzo szybko, gdyż już w 1267 r. została kanonizowana. Tekst właściwy obszernego utworu, którego fragmenty przedstawiono niżej, składa się z kilku części.
Przedstawione źródło to poemat żałobny Grzegorza z Sanoka (ok. 1407–1477), poświęcony biografii króla Władysława Jagiełły. W epitafium wymienia wszelkie jego zasługi dla kraju, dla szerzenia wiary i rozwoju nauk, a także podkreśla niezwykłe cnoty i zalety osobiste zmarłego. Na początku utworu pojawiają się bezpośrednie zwroty poety do króla, zawierające osobiste, emocjonalne wyznania i podziękowania. Zakończenie zawiera wezwanie do modlitwy za duszę władcy. Poemat liczący 114 wersów został ułożony dystychami elegijnymi, rymowanymi niezbyt regularnie. Epitafium nie nosi charakteru bezpośrednio użytkowego. Było być może zawieszone obok grobowca.
Królewicz Kazimierz Jagiellończyk to jedyny święty spośród wszystkich królewskich rodów dawnej Polski. Żył w drugiej połowie XV w., pod koniec polskiego średniowiecza. Kanonizowany w 1604 r., nie zdobył takiej sławy, jaką mogli się cieszyć królowie – założyciele innych państw Europy. Kazimierz stał się świętym wbrew dynastycznym tradycjom średniowiecza. W jego Żywocie Mateusz Wołodkiewicz zamieścił próbki poetyckie wysokiego lotu: przetłumaczył na polski nie tylko sam tekst żywota św. Kazimierza kanonika Grzegorza Święcickiego. Jak informuje tytułowa strona Żywota, w dziele zostały dodane Modlitwy nabożne i hymny do S. Kazimierza. Znalazły się tam także cztery dalsze dodatki, przełożone na język polski. Dwa pierwsze to dokumenty ściśle związane z kanonizacją królewicza: Świadectwo dowodne, wystawione przez Marcina Kwaszowskiego, pisarza kapituły wileńskiej, które zawiera opis otwarcia grobu Kazimierza, oraz Brewe albo Dekret Ś. Ojca Papieża, z 7 listopada 1602r., którym Klemens VIII potwierdził kanonizację Kazimierza dokonaną przez swojego poprzednika Leona X i ustanowił jego kult w państwie Jagiellonów
Gilbert de Lannoy był Flamandczykiem. Pełnił rolę szambelana zaprzyjaźnionego z krzyżakami księcia burgundzkiego Filipa. Przygód i sławy szukał w wielu miejscach, gdzie toczyły się walki. W 1413 r. wybrał się do Prus, by wspomagać krzyżaków w walce z Litwinami. W tym okresie, niedługo w końcu po bitwie pod Grunwaldem, stosunki Zakonu z Polską i Litwą wciąż były napięte, w 1414 r. armia polsko-litewska wkroczyła na ziemie krzyżackie, jednak z powodu nacisku ze strony papieża konflikt zakończono. De Lannoy przyjechał najpierw do Gdańska, skąd przez Malbork, odległy o siedem mil, udał się do Elbląga i Królewca. Ranny podczas szturmowania jednego z miast na Mazowszu, został pasowany na rycerza. Powędrował z kolei na Inflanty i Ruś, a w drodze powrotnej złożył wizytę na Litwie księciu Witoldowi, swemu niedawnemu wrogowi. Po zwiedzeniu Wilna, Trok, Kowna i Kłajpedy pojechał do Polski. Widzimy go więc w Toruniu i Kaliszu, skąd wyruszył do Wrocławia, a następnie przez Świdnicę do Pragi. W 1414 r. był już w Anglii.
Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika.