Kurs: Historia Polski - średniowiecze

Trzęsienie ziemi w Krakowie w 1443 r. Strona

Fragment Roczników Jana Długosza z opisem trzęsienia ziemi, które miało miejsce 5 czerwca 1443 r. [w źródle błędnie 5 lipca] na Węgrzech, w Czechach i na południu Polski.Relacja zawiera krótki opis zniszczeń w Krakowie oraz ujawnia jak jego skutki postrzegali ówcześni.

Ilustracja: Widok Krakowa w Kronice Hartmanna Schedla, 1493. Domena publiczna.

Statuty synodalne biskupa Henryka Sorboma Strona

Statuty synodalne biskupa Henryka Sorboma pochodzą z 1395 r. Wielką zaletą Statutów wydanych dla diecezji na dawnych ziemiach pruskich jest ich opublikowanie w języku ojczystym. Statuty zawierają zasady, prawa i obowiązki duchownych; przedstawiają także pożądane reguły życia codziennego. Rzucają one światło na problemy, z jakimi musiała radzić sobie kuria biskupia. Dowiadujemy się o nieprawidłowościach w Kościele, w tym naruszeniach norm obyczajowych, także ze strony księży.

Poczet biskupów warmińskich, pod red. Stanisława Achremczyka, Olsztyn 2008, 510 ss.

Przywilej lokacyjny Lubniowa czyli Starej Kuźnicy Strona

1 maja 1394 r. Jan i Mikołaj, książęta raciborsko-opawscy nakazali spisać dokument, który jest przywilejem lokacyjnym Starej Kuźnicy, wsi obecnie zlokalizowanej w dzielnicy Halemba, stanowiącej od 1959 r. część miasta Ruda Śląska. Przywilej zachował się do czasów współczesnych. Dokumentem książęta udzielili zgody na zbudowanie kuźnicy żelaza, budowli mieszkalnych oraz gospodarczych, a także na lokacje wsi, zapoczątkowując istnienie Starej Kuźnicy. Opisywane źródło ma być najstarszą zachowaną wzmianką o przemyśle górniczo-hutniczym na Ziemi Pszczyńskiej. Dowiadujemy się z niego także o elementach składowych stosowanego wówczas prawa lokacyjnego, ponieważ wyliczone są w nim prawa i obowiązki zarówno zasadźcy, jak i osadników.

Określenie zasad odbycia synodu laickiego oraz treści instrukcji wizytacyjnej z 1444 r. Strona

Franciszek Kuhschmal z nominację na biskupa warmińskiego otrzymał w 1424 r. Wcześniej był blisko związany z zakonem krzyżackim. Był m.in. wysłannikiem krzyżaków na sobory w Konstancji i w Bazylei. Sprawował także funkcje sekretarza wielkiego mistrza. Mimo bliskich kontaktów z Krzyżakami, przeciwstawiał się obsadzaniu kanonii warmińskich duchownymi należącymi do zakonu. Kościół warmiński wielokrotnie odwoływał się do instrumentu prawnego, jakim jest synod diecezjalny. Początkowo czynił to, by stworzyć podstawy prawne funkcjonowania i określić model duszpasterstwa. Franciszek Kuhschmalz był drugim biskupem – po Henryku Sorbomie – który zwołał synod. Został on przeprowadzony dokładnie 12 maja 1449 r. Biskup Kuhschmalz nawiązał w nim do uchwał swego poprzednika, a w szczególności określał obowiązki duchownych, warunki korzystania z sakramentów świętych, ale także podkreślał potrzebę posługiwania duszpasterskiego w języku pruskim. Omawiany wyżej list Franciszka Kuhschmalza przygotowywał synod, a przede wszystkim określał postępowanie wizytatorów biskupich oraz wiernych w parafiach podczas ich pobytu u siebie.

Dokument Mściwoja I i jego żona Zwinisławy Strona

Omawianym dokumentem Mściwoj I i jego żona Zwinisława, za zgodą swoich synów fundują klasztor norbertanek położony w Stołpie i wyposażają go odpowiednio w imiennie wymienione wsie. Zakonnice sprowadzone zostały tu ze Strzelna na Kujawach. W1226 r. klasztor został zniszczony przez Prusów, a odbudowany został na gruntach pobliskiego Żukowa. Trudności sprawiało historykom ustalenie daty fundacji konwentu, gdyż oryginał zaginął, zachowały się jedynie kopie bez oznaczenia czasowego. Obecnie przyjęta data przywileju fundacyjnego na 1212 r. w dużej mierze swoje utrwalenie i uzasadnienie zawdzięcza badaniom Gerarda Labudy, który uznał, że fundacja żukowskiego konwentu doszła do skutku w latach1212–1214. Sam klasztor odgrywał dużą rolę dla lokalnej społeczności. Miał czysto polski charakter. Mieściła się tu szkoła dla córek kaszubskiej szlachty, z których wywodziły się żukowskie norbertanki. Konwent istniał aż do jego kasacji w 1834 r.

Kronika Oliwska tzw. starsza Strona

Autorem Kroniki Oliwskiej tzw. starszej był prawdopodobnie Stanisław, opat klasztoru oliwskiego w latach 1330–1356. W swym dziele Stanisław przedstawił historię oliwskiego konwentu od założenia w XI w. do 1350 r., czyli do momentu wielkiego pożaru, który strawił większość klasztornych budynków. Sprawy zakonne stanowiły ważne miejsce na kartach Kroniki, aczkolwiek były one tłem dla przedstawienia historii Pomorza, władców pomorskich i polskich, o rządach królów czeskich i o zakonie krzyżackim. Ponieważ w momencie powstawania źródła w połowie XIV w. klasztor w Oliwie pozostawał pod władzą krzyżacką, jej autor w swej twórczości musiał zachować poprawność polityczną względem zakonu, a z kolei Władysław Łokietek w trakcie wojny o Pomorze jest przedstawiany w Kronice jako najeźdźca. Niezwykle pozytywnie autor dzieła wypowiadał się o rządach Wacławów czeskich. Bardzo ostrożnie i z pominięciem najbardziej wstydliwych dla krzyżaków faktów została za to przedstawiona sprawa przejęcia Pomorza przez braci zakonnych.

Mściwoj II, z drzewa genealogicznego Gryfitów autorstwa Corneliusa Krommeny'ego, 1598 r. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Podbój Pomorza przez Bolesława III Krzywoustego w 1108 roku Strona

Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronicaet gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława III Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława I Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika. Księga druga mówi o młodości Krzywoustego, zaś trzecia –o jego czynach w wieku dojrzałym (od oblężenia Nakła 1109 r.).

Pieśń o śmierci Bolesława [Chrobrego] Strona

Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronicaet gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława III Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława I Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika. Księga druga mówi o młodości Krzywoustego, zaś trzecia –o jego czynach w wieku dojrzałym.

Kronika halicko-wołyńska o początkach Chełma Strona

Kronika halicko-wołyńska, zwana również nie do końca poprawnie Latopisem halicko-wołyńskim, jest stworzoną w XIII wieku kroniką dynastyczną Romanowiczów. Ta gałąź Rurykowiczów przez większość stulecia sprawowała władzę nad Rusią halicko-wołyńską. Sformowane przez książąt Daniela (ok. 1201 – 1264) i Wasylka (ok. 1203 – 1269)państwo miało charakter pograniczny i wielokulturowy. Jedno z jego głównych centrów, czyli Chełm, znajdował się w bliskiej odległości od granicy z Polską. Starszy z braci, wychowany na dworze królów Węgier, w 1253 roku przyjął nawet koronę królewską i tytuł króla Rusi z rąk legata papieskiego, nie dokonując jednakże konwersji na katolicyzm. Proces powstawania Kroniki był długotrwały i skompilowany. Przedstawiony fragment źródła jest częścią włączonej do niej swoistej „biografii” Daniela Romanowicza, który większą część życia poświęcił sprawie odzyskania dawnych ziem swojego ojca. Na okres jego rządów przypadł także pierwszy najazd Mongołów na Ruś, w trakcie którego władca uciekł na Węgry, a następnie do Polski. Wybrane fragmenty związane są z powstaniem wspomnianego już Chełma, który mniej więcej od połowy XIII stulecia stanowił główną rezydencję Daniela, a wcześniej pełnił funkcję niewielkiego grodu strzegącego pogranicza z Polską i ziemiami Bałtów.

Objęcie funkcji seniora przez Kazimierza Sprawiedliwego Strona

Kronika Polaków (Chronica Polonorum) jest dziełem Wincentego Kadłubka, urodzonego w szóstej dekadzie XII wieku, piastującego urząd biskupa krakowskiego w latach 1208-1218, człowieka najprawdopodobniej wykształconego w Paryżu lub w innym z ówczesnych czołowych ośrodków uniwersyteckich. W ostatniej dekadzie XII i na początku XIII stulecia, jeszcze przed objęciem biskupstwa, Kadłubek był kapelanem książęcym na dworach Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego. Prawdopodobnie wówczas rozpoczął on pracę nad Kroniką, którą ukończył po dobrowolnym ustąpieniu z funkcji, kiedy to zamieszkał w opactwie cysterskim w Jędrzejowie .Dzieło charakteryzuje kwiecisty język, charakterystyczny dla maniery obowiązującej w kręgach intelektualnych dwunastowiecznej Europy łacińskiej. Ma ona formę dialogu dwóch hierarchów Kościoła w Polsce: arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana i biskupa krakowskiego Mateusza. Przypuszcza się, że dużą rolę w procesie powstawania źródła odegrało poparcie Kazimierza Sprawiedliwego, którego postać odgrywa ważną rolę w ostatniej części. Dzieło składa się z czterech ksiąg i obejmuje okres od czasów bajecznych do bitwy pod Zawichostem (1205 r.). Księga czwarta, której fragment zacytowano poniżej, dotyczy czasów od objęcia funkcji seniora przez Mieszka Starego (1171 r.) do 1202 r. W tej części narracji znaczącą rolę odgrywa postać protektora Kadłubka – Kazimierza Sprawiedliwego, który zasiadał na tronie krakowskim od 1177 do śmierci w 1194 r.

O wstąpieniu na tron Mieszka II, syna sławnego Bolesława Strona

Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich,Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława III Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława I Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika.

Karol IV Luksemburski, Liber de gestis meis. Księga moich uczynków Strona

Żyjący w XIV w. Karol IV Luksemburski był królem rzymskim i czeskim oraz cesarzem. Był jednym z niewielu władców, którzy tworzyli akty prawodawcze oraz dzieła literackie. Do tych drugich należy autobiografia, której fragmenty zostaną niżej zaprezentowane. Dzieło cenione jest za wartości literackie. Autor pisze zarówno o sprawach państwowych, jak i dynastycznych. Autobiografia cesarza miała szerszy zamysł: dydaktyczny, historiograficzny i polityczny.

Nicholas Wurmser, Karol IV Luksemburski. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Dyplom papieża Aleksandra IV dla przeorów klasztorów dominikańskich w Elblągu i w Chełmnie Strona

Przedstawiony mniżej dokumentem papież Aleksander IV upoważnił przeorów klasztorów dominikańskiego w Elblągu i w Chełmnie, a także toruńskiego gwardiana franciszkanów, aby utrzymali w mocy karę, jaka niegdyś została nałożona na mistrza krzyżackiego i innych członków zakonu za bezprawne zajęcie Galindii i Polesia. W dyplomie widać wyraźnie jedną z podstawowych cech pontyfikatu Aleksandra IV było przywrócenie do łask zakonów żebraczych, których działalność została uprzednio ograniczona przez Innocentego IV. Dokument wspomina także o osobie Opizona z Mezzano, legata papieskiego, który od papieża otrzymał m.in. zadanie utworzenia nowego biskupstwa dla nowo schrystianizowanych terenów. Zadanie to nie ułatwiali krzyżacy, z którymi papież Aleksander IV nie miał oporów walczyć, wykorzystując dostępne sobie środki.

Nadanie zamku w Starogardzie zakonowi joannitów Strona

Przedstawiony dokument miał zostać spisany 11 listopada 1198 r. Na jego mocy Grzymisław, książę świecki i lubiszewsko-tczewski nadał zakonowi joannitów zamek w Starogardzie, wymienione imiennie wsie i kościół w Lubiszewie. Zakon powstał jeszcze w XI w., jeszcze przed pierwszą krucjatą. Jako zakon rycerski został uznany przez papieża Paschalisa II w 1113 r. Po pierwszej krucjacie, władcy Królestwa Jerozolimskiego nałożyli na joannitów obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego dla swojego państwa. W całej Europie powstała sieć komandorii joannitów, gdyż władcy europejscy nie szczędzili majątków i przywilejów na ich rzecz. W Polsce joannici pojawili się w pierwszej połowie XII w. Najpierw dotarli na Śląsk i do Małopolski, potem do Wielkopolski i na Pomorze Gdańskie. Wśród nadań, jakie joannici otrzymali w 1198 r. od Grzymisława były dzisiejsze Skarszewy, które zakonnicy lokowali dopiero na początku XIV w. Wiemy, że także wówczas powstała w Skarszewach komturia joannitów.

Fundacja parafii w Długiej Dąbrowie Strona

Fundacja parafii w Długiej Dąbrowie [dziś Dąbrowa Wielka], wsi na terenie ziemi drohickiej na dzisiejszym Podlasiu. Parafię ufundowali okoliczni dziedzice 18 lutego 1423 r. W dokumencie wyznaczono uposażenie, z którego należało utrzymać parafię. Zamieszczone źródło jest tłumaczeniem z języka łacińskiego.

Skarga posłów Władysława Jagiełły na Zakon Krzyżacki z 1431 r. Strona

W zamieszczonym niżej źródle, datowanym na 16 lutego 1432 r., posłowie Władysława Jagiełły przedstawiają papieżowi Eugeniuszowi IV skargę na Zakon z powodu wspomnianego najazdu na Polskę w 1431 r. Czynności te dokonują się w obecności krzyżackiego prokuratora.

Księga henrykowska Strona

Właściwy tytuł Księgi henrykowskiej, to Liberfundationis claustri sanctae Mariae Virginis in Heinrichow czyli Księga założenia klasztoru świętej Marii Dziewicy w Henrykowie. Opisuje ona dzieje założenia i uposażenia klasztoru cysterskiego w Henrykowie na Dolnym Śląsku, w obecnym powiecie ząbkowickim. Zgodę na założenie klasztoru otrzymał w 1222 r. od księcia Henryka Brodatego Mikołaj, kanonik katedralny wrocławski i notariusz władcy. Księga powstała początkowo jako spis dóbr klasztornych. Prawdziwym celem jej powstania było niejako uzasadnienie tytułów prawnych cystersów henrykowskich do poszczególnych posiadłości po najeździe mongolskim w 1241 r., wskutek którego klasztor został zniszczony, a pod Legnicą zginął Henryk Pobożny, oficjalny jego założyciel.

Księga henrykowska. Domena publiczna via Wikicammons.

List dedykacyjny Matyldy dla Mieszka II Strona

Poniższe źródło to list dedykacyjny Matyldy dla Mieszka II. Napisany został oczywiście w języku łacińskim, a zamieszczony jest na początku Kodeksu Matyldy (Liber officiorum quem Romanum ordinem appellant), podarowanego przez ówczesną księżnę lotaryńską Mieszkowi II w latach 20. XI w. Kodeks Matyldy ofiarowany został polskiemu władcy po jego koronacji na króla w1025 (w latach 1025–1028), nie ma jednak pewności, czy faktycznie dotarł do Polski.

Odrysowana zaginiona karta, przedstawiająca wręczenie Mieszkowi II kodeksu przez Matyldę. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Prawo salickie Strona

Prawo salickie jest spisanym po łacinie zbiorem zwyczajów sądowych, przestępstw i wymierzanych za nie kar, a przede wszystkim odszkodowań i rekompensat za szkody. Do dnia dzisiejszego zachowało się około 70 rękopisów. Teksty te nie są jednolite. Prawo salickie odzwierciedlało stosunki prawne z czasów plemiennych. Mimo że organizacja rodowa była w owym czasie w stanie rozkładu, to jednak ród był głównym podmiotem prawnym – prawo przewidywało m.in. współodpowiedzialność sądową członków rodu.

Antigameratus Strona

Poniższe źródło, Antigameratus to utwór Frowinusa, pochodzącego z Nowego Sącza syna niemieckiego mieszczanina, żyjącego na przełomie XIII i XIV w. Miał być jedną z osób, która zawdzięczała łaskę uzdrowienia z poważnej choroby Kindze, żonie Bolesława Wstydliwego i przyszłej świętej. Jako duchowny wszedł do otoczenia biskupa Nankera. Zapewne protekcjiNankera zawdzięczał kolejne stanowiska kościelne, jak na przykład probostwo w Sączu oraz kanonię krakowską i wrocławską. Dzięki dochowanym dokumentom z pierwszej połowy XIV w. Frowinus jawi się jako zdolny poeta, ale również aktywny uczestnik spraw sądowych, darczyńca i kolekcjoner kościelnych uposażeń i prebend. Antigameratus, poemat liczący 429 leoninów (czyli odmiany heksametru popularnego w średniowieczu, gdzie w każdym wersie powtarza się tak samo brzmiące słowo w dwu różnych znaczeniach), powstał niedługo po 1320 r. i cieszył się dużą popularnością w całej Europie środkowej, za czym przemawia wielka liczba – ponad 50 – jego zachowanych rękopisów. Jest to utwór moralistyczno-dydaktyczny, zabarwiony satyrą, zawiera wskazówki w dziedzinie zachowania i jako taki jest cennym źródłem do historii obyczajowości XIV stulecia. Antigameratus to dosłownie z języka greckiego "przeciw człowiek rozwiązły”. Tytuł tym samym mówi o tematyce poematu, krytykującego występki i definiującego zasady właściwego postępowania. Utwór piętnuje ówczesny świat i dominujące na nim "gamractwo”. Jest także dydaktycznym pouczeniem dla wszystkich, a w niektórych miejscach do wybranych stanów. Obok krytyki obyczajów dzieło zawiera opis właściwego zachowania, wyglądu, sposobu ubierania się, uczesania, zachowania przy stole, główne zasady uczciwego życia, jak również szczegółowe pouczenia dla przedstawicieli poszczególnych stanów. Antygameratus przeznaczony był do nauki dobrych obyczajów, ale służył również jako pomoc w perfekcyjnym opanowaniu języka łacińskiego.

Pochwała Krakowa Strona

Słowa pieśni, która zawiera pochwałę Krakowa i panującej rodziny ułożył, prawdopodobnie między 1426 a 1428 r., Stanisław Ciołek, ówczesny podkanclerzy królewski. Utwór łączy w sobie dwa motywy literackie: pochwałę miasta oraz pochwałę panującego rodu. Tworząc opis Krakowa, jego twórca nawiązał do konwencji zakorzenionej w tradycji antycznej, a przejętej przez średniowiecze. Według wczesnośredniowiecznych wymogów pochwała miasta nie powinna ograniczać się do opisu jego położenia, krajobrazu, topografii i architektury, ale powinna obejmować mieszkańców: sposób ich życia, zajęcia, poziom kultury, wykształcenie, wiedzę i umiejętności.

Kraków pod koniec XVI wieku. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

O praktykach Kurii Rzymskiej Strona

Przedstawiony niżej traktat O praktykach Kurii Rzymskiej został stworzony w Rzymie, a przedłożono go papieżowi Innocentemu VII w 1404 r. Jego autor, Mateusz z Krakowa, naświetlił w nim przejawy wewnętrznego załamania etycznego instytucji kościelnej, które objawiały się głównie symonią, uprawianą przede wszystkim przez papieża i dostojników z jego najbliższego otoczenia. Symonia niedługo przed powstaniem omawianego dzieła była jednym z powodów wielkiej schizmy zachodniej, kiedy jednocześnie do tytułu papieża rościło sobie prawo kilka osób. W swoim utworze Mateusz z Krakowa wyrażał pogląd o omylności papieży i ich zdolności do grzechu. Autor działa wyraźnie odpowiada się za koncyliaryzmem, czyli doktryną uznającą sobory powszechne za wyższą władzę w Kościele katolickim niż papież.

Spór między Albertem, opatem tynieckim a ludźmi księcia Bolesława V Strona

Między rokiem 1255 a 1258 Bolesław V, książę krakowski i sandomierski, na życzenie opata tynieckiego Bolebora, polecił swojemu urzędnikowi, podkomorzemu Wawrzyńcowi rozgraniczyć wieś opata tynieckiego Radziszów od wsi Kurozwęki, zamieszkanej przez ludzi grodu krakowskiego, przeznaczonych do strzeżenia "brony myślenickiej”. Był to umocniony przepust w leśnej przesiece na południe od Myślenic, położony przy drodze z Krakowa na Węgry, pilnowany przez ludność służebną podległą grodowi krakowskiemu. Kiedy wspomniany podkomorzy Wawrzyniec rozpoczął swoje czynności, ludzie z Kurozwęk sprzeciwili się temu. Wawrzyniec wytyczył granice od drogi z Radziszowa do Mogilan w kierunku miejsca zwanego Włosań, tak jednak by do tego miejsca nie dochodziła i wtedy ludzie z Kurozwęk zakwestionowali tę granicę, uważając, że są one wytyczone z ich krzywdą i na ich szkodę. 17 czerwca 1287 r. Leszek Czarny, rozstrzygając spór między Albertem, opatem tynieckim a ludźmi księcia z Kurozwęk o las i pożytki z niego płynące, stwierdził, że ludzie z Kurozwęk winni być utrzymani przy możliwości korzystania z lasu i jego pożytków, jak to jest im przyznane przywilejem Bolesława Wstydliwego, który Leszek potwierdził i odnowił.

Jam Włodzisław, dawniej między Polaki wielmi sławny... Strona

Przedstawiane źródło, Ego Wladislaus Polonorum quondam sincera aderamlaus… (jam Włodzisław, dawniej między Polaki wielmi sławny…) to łaciński, anonimowy poemat w formie listu króla Władysława do poddanych, spisany po jego przedwczesnej śmierci w bitwie z Turkami pod Warną. Utwór powstał prawdopodobnie w 1445, w każdym razie przed objęciem tronu w Polsce przez Kazimierza Jagiellończyka, koronowanego w czerwcu 1447 r.

Jan Matejko, Władysław podczas bitwy pod Warną. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

List Brunona z Kwerfuru do Henryka II Strona

List Brunona do Henryka II to jeden z pierwszych utworów, spisanych na polskich ziemiach. Nie wiadomo, czy Brunon stworzył list z własnej inicjatywy. Z treści pisma jasno wynika, że dla jego autora najważniejsza jest planowana misja chrystianizacyjna. Brunon chciałby, aby król Niemiec przyłączył się do niej swą radą i pomocą. Moim zdaniem jedna z przyczyn dużej śmiałości wobec postępowania mogła leżeć w przeczuciach przyszłego świętego, że powrotu z misji tym razem nie będzie.

Satyra na małżeństwo Władysława Jagiełły z Elżbietą Granowską Strona

Utwór Stanisława Ciołka Epistola taxans matrimonium Vladislai regiscum Elisabeth Granowska contractum uchodzi za najbardziej obrzydliwy paszkwil polskiego średniowiecza. To swoiste dzieło zostało napisane w pierwszej połowie 1419, ponieważ nieobecność autora na dworze, wywołana skandalem po publikacji pisma, datuje się na czas od czerwca 1419 do lipca 1420r. Łaciński utwór narracyjny, pisany prozą i ujęty w formie listu, to opowiadanie o podjętych przez zwierzęcych poddanych próbach wyswatania owdowiałego Lwa (czyli w rzeczywistości króla Władysława Jagiełłę), co miało na celu zapewnienie mu potomstwa (przedłużenie dynastii) i utrzymanie ciągłości władzy w państwie.

Marceli Krajewski, Elżbieta Granowska. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Kazanie o wojnie sprawiedliwej i niesprawiedliwej Strona

Stanisław ze Skarbimierza to żyjący na przełomie XIV i XV w. wybitny prawnik, teolog, profesor i rektor Uniwersytetu Krakowskiego. Podczas wojny z zakonem krzyżackim w 1410 r. napisał kazanie O wojnach sprawiedliwych (Sermo magistri Stanislai de Scarbimiria doctoris iuriscanonici de bellis iusti). Prawdziwie prekursorski w dziejach prawa narodów tekst nie został przez autora datowany. Kazanie to zostało poświęcone prawnym i moralnym aspektom prowadzenia wojen. Rozważaniu podległo rozróżnienie wojen sprawiedliwych od niesprawiedliwych. Obecny był także wątek sprzymierzania się dla wyższych celów nawet z poganami, jeśli to miałoby prowadzić do szlachetnych celów. Podtekst rozważań był niezwykle aktualny, a ich racje godziły w Krzyżaków, głoszących, że prowadzą na Litwie krucjatę przeciwko poganom.

Legenda o św. Florianie Strona

Przedstawione poniżej źródło to legenda o św. Florianie. W Polsce została ona wpisana do kopii Złotej legendy Jakuba z Voragine. Pierwotny, autentyczny tekst Złotej legendy Jakuba z Voragine nie zawiera legendy o św. Florianie. W jej późniejszych uzupełnieniach występuje tylko bardzo krótka notatka o świętym. W Polsce, w związku z upowszechniającym się kultem św. Floriana, którego relikwie przywieziono w końcu XII w. do Krakowa, odczuwano brak odpowiedniej legendy o tej postaci i szybko wprowadzono ją do Złotej legendy. W tym celu posłużono się obcym żywotem, powstałym zapewne w połowie XIII w., czyli współczesnym dziełu Jakuba. Do tego swoiście ,,importowanego” żywota na przełomie XIV i XV w. dołączyła już czysto polska translacja, zawierająca informacje o młodzieńczej przyjaźni biskupa krakowskiego z przyszłym papieżem, który po objęciu tronu Piotrowego podarował swojemu koledze cenne relikwie z Rzymu i to pomimo licznych cudów, jakie wydarzały się za ich sprawą.

Francesco del Cossa, Święty Florian. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Pieśni o wójcie krakowskim Albercie Strona

Autor poniżej przedstawionego źródła, Pieśni o wójcie krakowskim Albercie, pozostaje nieznany. Utwór nawiązuje do zdarzeń mających miejsce w latach 1311–1312, kiedy pod wodzą wójta Alberta (wcześniej wiernego prawowitemu władcy) i biskupa Jana Muskaty niemieccy mieszczanie Krakowa podnieśli bunt przeciw Władysławowi Łokietkowi. Pieśń musiała powstać niedługo po dramatycznych wydarzeniach związanych z buntem przeciw Władysławowi Łokietkowi. Po II wojnie światowej utwór nabrał szczególnego, propagandowego charakteru. Trafiając do popularnych opracowań, przyczynił się do wzmacniania rozbudzonych przez wydarzenia wojenne antyniemieckich fobii polskiego społeczeństwa.

Legenda na dzień biskupa Wernera Strona

W rękopisie Złotej legendy Jakuba z Voragine – żyjącego w XIII w. włoskiego hagiografa i kaznodziei – stanowiącym niegdyś własność biblioteki ordynackiej hrabiów Zamoyskich w Warszawie, a obecnie Biblioteki Narodowej w Warszawie, znajduje się fragment zatytułowany Cronica Plocensis. Przedstawiona legenda opowiada o rodzącym się kulcie, który nie doczekał się nigdy oficjalnego potwierdzenia. Werner był doskonałym kandydatem na patrona lokalnego Kościoła, jednak sprawę jego kanonizacji po prostu zaniedbano. Wpłynęło na to zapewne wyobcowanie Mazowsza od innych dzielnic Polski i brak już po Aleksandrze z Malonne i Wernerze w XIII w. tak aktywnych zwierzchników płockiej dzielnicy. Spisanie żywota i cudów Wernera było chyba niejako wołaniem o proces kanonizacji dla zamordowanego pasterza. Już po wiekach utwór posłużył za wątek opowiadania Władysława J. Dobrowolskiego Jastrzębia boleść.

Męczeństwo św. Wojciecha Strona

Hagiograficzny zabytek, Męczeństwo św. Wojciecha, znany jest pod konwencjonalną nazwą Pasja z Tegernsee. Spowodowane jest to faktem, że rękopis, jaki go zachował, pochodził z klasztoru benedyktyńskiego w Tegernsee w Górnej Bawarii. O jego doniosłości decyduje to, że jest tylko o wiek późniejszy o dopisywanych przez siebie wydarzeń. W szeregu żywotów św. Wojciecha jest to zatem, po utworach spisanych bezpośrednio po śmierci męczennika, na przełomie Xi XI w., najstarszy zabytek.

Śmierć Wojciecha z rąk Prusów 23 kwietnia 997 r. Scena z Drzwi Gnieźnieńskich. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

Dialog o Zbigniewie Oleśnickim Strona

Poniżej przedstawione źródło to obszerny dialog ułożony prawdopodobnie w latach 1460–1466 ku czci Zbigniewa Oleśnickiego, dyplomaty, biskupa krakowskiego i kardynała, doradcę królów Władysława Jagiełły i Władysława Warneńczyka. Autorstwo utworu przypisywano Janowi Długoszowi lub Mikołajowi de Albo Castro. Dialog stanowi syntezę dość bogatego życia Zbigniewa Oleśnickiego na tle panowania trzech kolejnych królów. W dziele rysują się zasadniczo dwa etapy: pozytywny, który przedstawia dokonania biskupa, i negatywny, neutralizujący zarzuty wysuwane przeciw niemu przez przeciwników politycznych. W Dialogu wyeksponowane są zalety Oleśnickiego, jego zasługi dla Kościoła i państwa. Nie brakuje wątków politycznych, czasem trudnych, jak np. odpowiedzialność za tragiczną wyprawę antyturecką Władysława Warneńczyka i śmierć młodocianego króla, czy uzyskanie przez biskupa krakowskiego godności kardynała. Powodem napisania poematu była chęć obrony Zbigniewa Oleśnickiego przed zarzutami politycznych wrogów.

Pieczęć Zbigniewa Oleśnickiego z 1438. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Żywot i cuda świętego Jacka Strona

Przedstawione źródło to Żywot i cuda świętego Jacka (Vita etmiracula sancti Iacchonis), polskiego kaznodziei i misjonarza. Należy dojednego z najbardziej znanych za granicą polskich świętych. Sam Żywot składa się z 52 rozdziałów. Po rozważaniach na temat etymologii imienia przyszłego świętego następuje skrótowa, niewolna od pewnych błędów chronologicznych biografia, zakończona budującym opisem śmierci Odrowąża. Dalszy ciąg utworu to opis cudów dokonanych za wstawiennictwem przyszłego świętego. Wiadomości zawarte w dziele o samym Jacku oparte są na autentycznej tradycji przechowywanej w klasztorze krakowskim.

O życiu i cudach świętej Jadwigi Strona

Omawiane źródło to anonimowe dzieło napisane przez franciszkańskiego autora prawdopodobnie przez 1300 r. Praca nad tekstem zapewne rozpoczęła się niedługo po kanonizacji księżnej Jadwigi Śląskiej, a więc po 1267 r., a zakończyła w końcowych dziesięcioleciach XIII w. Jadwiga przyszła na świat w latach 1178/1180. Urodziła się i wychowała w zamku Andechs w Bawarii, jako córka Bertolda VI von Andechs i Agnieszki z rodu Wettynów. W wieku 12 lat została wydana za mąż za śląskiego księcia Henryka I Brodatego, z którym doczekała się siedmiorga dzieci. Oboje z Henrykiem I byli ludźmi bardzo religijnymi, w 1209 r. złożyli śluby czystości, dbali o rozwój Kościoła i byli fundatorami wielu kościołów, a także klasztoru sióstr cysterek w Trzebnicy. Jadwiga praktykowała na co dzień ścisłą ascezę. Stała się także wzorem dla przyszłych władczyń w dziedzinie prowadzenia działalności dobroczynnej: zorganizowała działalność wędrownego szpitala dla ubogich, otworzyła szpital dla trędowatych w Środzie Śląskiej i placówkę leczniczą w Trzebnicy. Wspierała także rozwój gospodarczy zależnych od siebie ziem. Po śmierci męża w 1238 zamieszkała w klasztorze w Trzebnicy, gdzie zmarła w 1243 r. w opinii świętości. Bardzo szybko, gdyż już w 1267 r. została kanonizowana. Tekst właściwy obszernego utworu, którego fragmenty przedstawiono niżej, składa się z kilku części.

Święta Jadwiga Śląska. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

List biskupa Mateusza do św. Bernarda Strona

Przedstawiane źródło to list ułożony najpewniej wczesną wiosną 1147 r., w imieniu biskupa krakowskiego Mateusza i palatyna wrocławskiego Piotra Włosta, a będący odpowiedzią na inny list, autorstwa Bernarda z Clairvaux, duchowego wodza ówczesnej, chrześcijańskiej Europy. W tym czasie książęta polscy mieli się znajdować na wyprawach podczas II krucjaty. List słynnego cystersa został przywieziony do Polski przez jego współbrata Acharda, który odwiedził Polskę w związku z fundacją opactwa w Jędrzejowie. Jak można wnioskować, Bernard zapytywał, czy biskup krakowski jako zarządca diecezji graniczącej ze schizmatycką Rusią, dostrzegałby możliwość akcji misyjnej na tym obszarze, która w konsekwencji mogłaby doprowadzić do powrotu Rusi do Kościoła rzymskiego. List Mateusza zaczyna się od formuły powitalnej i podniosłej laudacji adresata. Problematyka pisma koncentruje się przede wszystkim wokół kwestii podjęcia misji katolickiej na Rusi. Biskup krakowski opowiada o złym stanie religijności Rusinów, stąd prośba o przyjazd Bernarda do Polski i osobiste pokierowanie misją na Rusi i podjęcie moralnej naprawy Słowiańszczyzny. List dowodzi, że jego autorowi nie brakowało ani szerszych horyzontów europejskich, ani dobrego wykształcenia literackiego. Wspomniany w liście komes Piotr Włostowic był żonaty z Rusinką Marią, krewną Zbysławy, czyli pierwszej żony Krzywoustego. Stanowiło to podstawę, aby w przypadku dojścia misji do skutku, odegrał rolę pośrednika. Nie obce mu były także stosunki z zachodem. Tadeusz Manteuffel uznał list za dowód na istnienie planów szerokiej akcji misyjnej kościoła łacińskiego w Europie wschodniej.

Juan Correa de Vivar, Św. Bernard. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Żywot pięciu braci męczenników Strona

Przedstawione źródło to Żywot pięciu braci męczenników autorstwa Brunona z Kwerfurtu. Utwór powstał na dworze Bolesława Chrobrego najprawdopodobniej na przełomie 1005 i 1006 r. Dzieło nawiązuje do życia i męczeńskiej śmierci Benedykta i Jana, pochodzących z Włoch dwóch benedyktynów reguły św. Romualda oraz trzech mnichów utworzonego dla nich eremu pochodzenia polskiego. Utwór otwierają dwie przedmowy autora skierowane do Boga, następnie w 32 rozdziałach naprzemiennie rozwijane są wątki hagiograficzne, biograficzno-historyczne oraz autobiograficzne.

Nagrobek Władysława Jagiełły najmiłościwszego króla Polski Strona

Przedstawione źródło to poemat żałobny Grzegorza z Sanoka (ok. 1407–1477), poświęcony biografii króla Władysława Jagiełły. W epitafium wymienia wszelkie jego zasługi dla kraju, dla szerzenia wiary i rozwoju nauk, a także podkreśla niezwykłe cnoty i zalety osobiste zmarłego. Na początku utworu pojawiają się bezpośrednie zwroty poety do króla, zawierające osobiste, emocjonalne wyznania i podziękowania. Zakończenie zawiera wezwanie do modlitwy za duszę władcy. Poemat liczący 114 wersów został ułożony dystychami elegijnymi, rymowanymi niezbyt regularnie. Epitafium nie nosi charakteru bezpośrednio użytkowego. Było być może zawieszone obok grobowca.

Nagrobek Władysława Jagiełły. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Proces beginek świdnickich w 1332 roku Strona

Przedstawione poniżej źródło to protokół zawierający przesłuchania świadków w postępowaniu przeciwko grupie kobiet ze Świdnicy, które zidentyfikowano z beginkami. Beginki były ruchem religijno-społecznym, zrzeszającym kobiety, popierające pogląd wywodzący się z franciszkanizmu głoszący, że człowiek może osiągnąć doskonałość bez pośrednictwa Kościoła. Akta świdnickiego procesu pozwalają wniknąć w szczegółu organizacji wspólnoty tamtejszych beginek. Poznajemy ich organizację, codzienne życie i religijność. Źródło rzuca także światło na technikę pracy sądów inkwizycyjnych. Wspomniany protokół rejestruje zarówno zeznania świadków, jak i kobiet, będących członkiniami świdnickiej wspólnoty beginek. Przesłuchanie odbywało się przed specjalnym trybunałem, któremu przewodniczył papieski inkwizytor i lektor dominikańskiego konwentu w Świdnicy Jan ze Schwenkenfeldu. Proces odbył się we wrześniu 1332 r. w refektarzu dominikańskiego klasztoru w Świdnicy.

Beginka, rycina z Tańca śmierci, Lubeka 1489. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Określenie zasad odbycia synodu laickiego oraz treści instrukcji wizytacyjnej z 1444 r. Strona

Franciszek Kuhschmalz nominację na biskupa warmińskiego otrzymał w 1424 r. Wcześniej był blisko związany z zakonem krzyżackim. Był m.in. wysłannikiem krzyżaków na sobory w Konstancji i w Bazylei. Sprawował także funkcje sekretarza wielkiego mistrza. Mimo bliskich kontaktów z Krzyżakami, przeciwstawiał się obsadzaniu kanonii warmińskich duchownymi należącymi do zakonu. Kościół warmiński wielokrotnie odwoływał się do instrumentu prawnego, jakim jest synod diecezjalny. Początkowo czynił to, by stworzyć podstawy prawne funkcjonowania iokreślić model duszpasterstwa. Franciszek Kuhschmalz był drugim biskupem– po Henryku Sorbomie – który zwołał synod. Został on przeprowadzony dokładnie 12maja 1449 r. Biskup Kuhschmalz nawiązał w nim do uchwał swego poprzednika, a w szczególności określał obowiązki duchownych, warunki korzystania z sakramentów świętych, ale także podkreślał potrzebę posługiwania duszpasterskiego w języku pruskim. Omawiany wyżej list Franciszka Kuhschmalza przygotowywał synod, a przede wszystkim określał postępowanie wizytatorów biskupich oraz wiernych w parafiach podczas ich pobytu u siebie.

Najstarszy Zwód Prawa Polskiego Strona

Zabytek, którego fragment prezentowany jest wyżej, jest najstarszym znanym spisem prawa zwyczajowego na ziemiach polskich. Został on sporządzony w nieznanym dokładnie miejscu i czasie oraz spisany przez nieznanego nam autora. Można domyślać się pisarza niemieckiej narodowości. O jego pochodzeniu, pozycji społecznej, czy wykształceniu nic nie wiadomo. Oryginał źródła nie zachował się, znamy go z XV-wiecznej kopii. Duża część badaczy uważa, że Najstarszy Zwód Prawa Polskiego został sporządzony dla potrzeb związanych z realizacją wymiaru sprawiedliwości przez krzyżaków wobec polskich poddanych lub Prusów. Redakcji tekstu dokonano w języku niemieckim, a więc sporządzono to nie dla Polaków, nieznających tego języka, lecz dla Niemców, nieznających prawa polskiego, ponieważ to oni sprawowali sądownictwo na terenie państwa krzyżackiego. Tekst omawianego zabytku piśmiennictwa powstał po 1253, a przed 1320 r.

Wojna pruska Jana z Wiślicy Strona

Napisana przez Jana z Wiślicy Wojna pruska (Bellum Prutenum) to pierwsza w Polsce renesansowej epopeja, w której autor opiewał m.in. bitwę pod Grunwaldem oraz dynastię Jagiellonów, zwłaszcza Zygmunta I Starego. Pracę nad Wojną pruską rozpoczął Jan zapewne pod koniec 1514 , a już na wiosnę 1515 r. przekazał gotowe dzieło Pawłowi z Krosna z prośbą o jego przejrzenie. Jeszcze w tym samym roku rękopis Bellum Prutenum został złożony do druku. Książeczka ukazała się w 1516 r. u Jana Hallera w Krakowie. Jest to utwór poetyczny w trzech księgach (o 1057 wierszach: I ks. 259 w., II 511w., III 287 w.).

Żywot Świętego Kazimierza królewica polskiego i książęcia litewskiego Strona

Królewicz Kazimierz Jagiellończyk to jedyny święty spośród wszystkich królewskich rodów dawnej Polski. Żył w drugiej połowie XV w., pod koniec polskiego średniowiecza. Kanonizowany w 1604 r., nie zdobył takiej sławy, jaką mogli się cieszyć królowie – założyciele innych państw Europy. Kazimierz stał się świętym wbrew dynastycznym tradycjom średniowiecza. W jego Żywocie Mateusz Wołodkiewicz zamieścił próbki poetyckie wysokiego lotu: przetłumaczył na polski nie tylko sam tekst żywota św. Kazimierza kanonika Grzegorza Święcickiego. Jak informuje tytułowa strona Żywota, w dziele zostały dodane Modlitwy nabożne i hymny do S. Kazimierza. Znalazły się tam także cztery dalsze dodatki, przełożone na język polski. Dwa pierwsze to dokumenty ściśle związane z kanonizacją królewicza: Świadectwo dowodne, wystawione przez Marcina Kwaszowskiego, pisarza kapituły wileńskiej, które zawiera opis otwarcia grobu Kazimierza, oraz Brewe albo Dekret Ś. Ojca Papieża, z 7 listopada 1602r., którym Klemens VIII potwierdził kanonizację Kazimierza dokonaną przez swojego poprzednika Leona X i ustanowił jego kult w państwie Jagiellonów.

Św. Kazimierz na obrazie w katedrze wileńskiej. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Mistrz Luter itd. wypowiada [wojnę] Polakom Strona

Nowa kronika pruska Wiganda z Marburg zachowana jest w postaci jednego rękopisu zawierającego jego łaciński tekst. Dzieło przedstawia militarną aktywność Krzyżaków w latach 1311–1394. Zostało spisane w języku średnio-górno-niemieckim. Jest to jedno z najważniejszych źródeł do historii pruskiej gałęzi Zakonu Szpitala NMP Domu Niemieckiego. Kronika powstała prawdopodobnie w latach 1391–1394. Jak wyżej wspomniano, obejmowała wydarzenia od 1311 do października 1394 r. Jako miejsce jej powstania określa się wschodnie obrzeża Prus, np. Królewiec. Dzieło ma postać rymowanej kroniki. Można przypuszczać, że praca ta powstała na zlecenie mistrza Konrada von Wallenrode. Zawiera ona przede wszystkim wiele opowieści o tematyce militarnej, ale również wzmianki o wydarzeniach kościelnych, politycznych, zjawiskach przyrodniczych, czy zapisy kommemoratywne. Praca oświetla militarny wymiar obecności i działalności Krzyżaków w Prusach. Jest jedynym zachowanym świadectwem dla wielu XIV-wiecznych działań militarnych Zakonu, dla niektórych z nich autor źródła był naocznym świadkiem.

Podróże i misje do Polski Gilberta de Lannoy Strona

Gilbert de Lannoy był Flamandczykiem. Pełnił rolę szambelana zaprzyjaźnionego z krzyżakami księcia burgundzkiego Filipa. Przygód i sławy szukał w wielu miejscach, gdzie toczyły się walki. W 1413 r. wybrał się do Prus, by wspomagać krzyżaków w walce z Litwinami. W tym okresie, niedługo w końcu po bitwie pod Grunwaldem, stosunki Zakonu z Polską i Litwą wciąż były napięte, w 1414 r. armia polsko-litewska wkroczyła na ziemie krzyżackie, jednak z powodu nacisku ze strony papieża konflikt zakończono. De Lannoy przyjechał najpierw do Gdańska, skąd przez Malbork, odległy o siedem mil, udał się do Elbląga i Królewca. Ranny podczas szturmowania jednego z miast na Mazowszu, został pasowany na rycerza. Powędrował z kolei na Inflanty i Ruś, a w drodze powrotnej złożył wizytę na Litwie księciu Witoldowi, swemu niedawnemu wrogowi. Po zwiedzeniu Wilna, Trok, Kowna i Kłajpedy pojechał do Polski. Widzimy go więc w Toruniu i Kaliszu, skąd wyruszył do Wrocławia, a następnie przez Świdnicę do Pragi. W 1414 r. był już w Anglii.

Gilbert de Lannoy. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Roczniki hildesheimskie Strona

Nie znamy dokładnej daty powstania Roczników hildesheimskich. Datę spisania można zamknąć w latach 1000–1140. Dzieło opisuje dzieje od stworzenia świata do 1137 r. Starsza część do VII wieku jest zasadniczo zgodnaz kroniką Izydora z Sewilli, z okresu od 714 do 817 z Chronicon Laurissense breve, następnie do1040 r. to utracone (zaginione, z których zachowały się różne fragmenty) Annales Hildesheimenses maiores. Sprawozdania roczne z lat 1041–1109 pochodzą z Annales S. Albani Moguntini, kontynuacji do 1137 r. Annales Patherbrunnenses. Prace rozpoczęto na początku XI w., być może już pod koniec X w. dzieło było spisywane przez dziekana kapituły katedralnej w Hildesheim Thangmara.

Kanonik Wyszehradzki Strona

Kronikarz określany jako Kanonik Wyszehradzki był kontynuatorem Kosmasa z Pragi w jego dziele utrwalania dla potomnych dziejów Czech. Z pewnością był osobą doskonale wykształconą, ale nie był kanonikiem praskim, ani nie należał do praskiego kleru. Z tekstu kroniki wynika, że był duchownym wyszehradzkim. Przyjmuje się, że był kanonikiem wyszehradzkim. Swoje dzieło zaczął pisać w 1126 r. Jako świadomy kontynuator pracy Kosmasa nawiązał w ten sposób do ostatnich zapisów jego kroniki. W 1131r. aż na jedenaście lat przerwał swoją kronikarską działalność. Przerwa prawdopodobnie była spowodowana pracą w kancelarii książęcej, na co wskazywałaby jego znajomość dyplomów. Wiadomo, że do jego ulubionych zajęć należały obserwacje astronomiczne. Do tej pory nie jest rozstrzygnięta kwestia przynależności narodowej kronikarza. Mógł być Czechem lub Niemcem. Niektórzy próbowali w nim widzieć nawet Polaka. W swym dziele Kanonik Wyszehradzki skupiał się na „ozłoceniu przedziwnych czynów księcia Sobiesława”. Opis wydarzeń skończył na roku 1142.

Najazd Tatarów na Polskę i Węgry Strona

W 1241 roku Imperium Mongolskie, pod wodzą chana Batu, wnuka Czyngis-chana, przeprowadziło niszczycielski najazd na Europę Środkową. Ta inwazja, będąca częścią szerszych kampanii mongolskich w Europie, miała dalekosiężne skutki dla regionu. Najazd rozpoczął się na Rusi, gdzie mongolskie wojska pokonały lokalne księstwa ruskie. Ruś Kijowska, osłabiona wewnętrznymi konfliktami, nie była w stanie stawić skutecznego oporu. Po zdobyciu Kijowa i innych miast, Tatarzy ruszyli na zachód, kierując się w stronę Polski i Węgier. Fragment „Kroniki wielkopolskiej”, opisuje przebieg najazdu Tatarów na Polskę i Węgry.

Bitwa pod Legnicą. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Wit von Giech nadaje dobra w Nowych Juchach Strona

Po wojnie trzynastoletniej (1454-1466) Prusy Książęce, które stały się lenno Królestwa Polskiego, doświadczyły dynamicznego rozwoju osadnictwa. W wyniku wojny region zyskał na znaczeniu dzięki procesom odbudowy i reorganizacji administracyjnej. Przybyli nowi osadnicy, w tym rzemieślnicy i rolnicy, co przyczyniło się do wzrostu populacji oraz ożywienia gospodarczego. Miejscowości zaczęły się rozrastać, a wieś i miasto zyskały nowe przywileje, co sprzyjało migracji ludności do miast. Wprowadzono nowe techniki rolnicze, a także rozwijała się infrastruktura, co wspierało handel i komunikację. Komunalizacja gruntów oraz nadawanie działek osadnikom doprowadziły do intensyfikacji upraw i zwiększenia wydajności rolnictwa. Przykładem takiej osady mogą być Nowe Juchy, które zapewne były zagospodarowane przez wojną ale to na skutek przywileju z 1473 r. zaczęły się rozwijać.

Żywot św. Wojciecha Strona

Wkrótce po śmierci świętego Wojciecha w Rzymie powstały dwa żywoty, których autorstwo przypisuje się Janowi Kanaparzowi (Żywot pierwszy, spisany między rokiem 999 a 1003), a drugi Brunonowi z Kwerfurtu (Żywot drugi, wzorowany na pierwszym, niepozbawiony błędów, spisany ok. 1004 roku). W obu odnajdujemy podobny opis drogi przyszłego męczennika do Gdańska i kraju Prusów, a także fragmenty podkreślające rolę Bolesława Chrobrego w dziele, które doprowadziło praskiego biskupa do męczeństwa.

Thietmar o śmierci Mieszka I i jej następstwach Strona

Zmarły w 1018 roku biskup merseburski Thietmar jest autorem kroniki, w której opisał wydarzenia z czasów sobie współczesnych. Dzieło to jest bardzo ważnym źródłem wiedzy o Polsce pierwszych Piastów: Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Co istotne: o pierwszym historycznym władcy Polski niemiecki biskup dowiadywał się ze źródeł pisanych i tradycji ustnej. Z kolei gdy mowa jest o Bolesławie Chrobrym to można powiedzieć, że był on świadkiem wielu spośród wydarzeń związanych z osobą przyszłego króla.

Roczniki kwedlinburskie o państwie Mieszka I Strona

Cennym źródłem informacji na temat początków państwowości polskiej są niektóre roczniki niemieckie. Przykładem mogą być te powstałe około lat 1008-1030 w opactwie w Kwedlinburgu, noszące łacińską nazwę Saxonicae Annales Quedlinburgenses. Ich przedmiotem są przede wszystkim dzieje Rzeszy (ze szczególnym uwzględnieniem działalności dynastii Ludolfingów), aczkolwiek wywód dziejów rozpoczyna się od momentu stworzenia świata. Są kompilacją różnego rodzaju informacji – zarówno tych zaczerpniętych ze starszych źródeł, jak i wiadomości oryginalnych. Zabytek ten jest interesujący także ze względu na to, że twórcę interesowała sytuacja w Europie Środkowo-Wschodniej. Na jego kartach możemy się zetknąć na przykład z najstarszym znanym przypadkiem odnotowania nazwy Litwy. Podane niżej zapiski są dowodem na to, że już w X wieku także kształtujące się państwo polskie zaczęło przyciągać uwagę sąsiadów. Według polskiego historyka Gerarda Labudy ich znaczenie z punktu widzenia badań nade epoką wynika między innymi z faktu, że umożliwiają one krytyczną ocenę powstałej w tym samym czasie kroniki biskupa merseburskiego Thietmara.

Dokument lokacyjny Miasta Krakowa nadany przez Bolesława V Wstydliwego w dniu 5 VI 1257 r. Strona

Akt lokacyjny Krakowa został wystawiony 5 czerwca 1257 roku na wiecu w Koperni koło Pińczowa. Jego wystawcą był książę krakowski i sandomierski Bolesław V Wstydliwy, który wydał dokument, uwierzytelniony przez najważniejszych dostojników, przy okazji wiecu, a zatem w okolicznościach szczególnie uroczystych, co podkreślało jego rangę. Wydarzenie to określa się mianem „wielkiej lokacji”, w odróżnieniu od domniemanej pierwszej lokacji dawnej stolicy. Nadanie miastu prawa, najczęściej według konkretnego wzorca, było czynnością organizacyjno-prawną – w jej efekcie powstawał autonomiczny organizm oparty na zasadach określonych w akcie, czyli gmina miejska. Pociągało też to za sobą szereg czynności natury bardziej praktycznej, takich jak przekształcenia własnościowe i zmiana układu urbanistycznego (na przykład wytycznie rynku). Dokument lokacyjny, przechowywany w Archiwum Narodowym w Krakowie, w 2014 roku został wpisany na Polską Krajową Listę Programu UNESCO „Pamięć świata”.

Opis panowania Bolesława Chrobrego w Kronice polskiej Strona

Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika.

Jan Matejko, Bolesław Chrobry. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Regest Dagome iudex z Księgi kanonów kardynała Deusdedita Strona

W przechowywanej w Bibliotece Watykańskiej księdze kanonów spisanej przez kardynała Deusdedita około lat osiemdziesiątych XI wieku znajduje się regest (skrót dokumentu) znany jako Dagome iudex. Jest to najstarsze świadectwo stosunków państwa Piastów ze Stolicą Apostolską. Regest powstał najpewniej na podstawie aktu spisanego około 991 roku, za panowania papieża Jana XV. W nim to Mieszko I, występujący z nieznanego powodu pod imieniem „Dagome”, wraz ze swoją małżonką Odą i dwoma synami, Mieszkiem i Lambertem, oddają „państwo gnieźnieńskie” (civitas Schinesghe) pod opiekę papiestwa. Co ciekawe – autor zbioru błędnie utożsamił ich z władcami Sardynii, która przez pewien czas zarządzana była przez czterech sędziów. Źródło to zawiera przy okazji jeden z najstarszych opisów rubieży Polski.Drugie z cytowanych źródeł to fragment relacji pochodzącego z hiszpańskiej Tortosy podróżnika żydowskiego Ibrahima ibn Jakuba (ok. 912-966), zachowana na kartach jedenastowiecznej Księgi dróg i królestw kordobańskiego geografa al-Bekriego. Autor relacji pozostawał na służbie kalifa kordobańskiego al-Hakama II. Być może był członkiem poselstwa, które władca ten wysłał do rezydującego w Magdeburgu cesarza Ottona I ok. 965/6 roku. Relacja z podróży, w czasie której ibn Jakub najpewniej odwiedził również Pragę początkowo mogła mieć formę poufnych raportów skierowanych do kalifa. Zostały one zawczasu wykorzystane przez geografów: al-Udriego i jego ucznia, czyli al-Bekriego. Z uwagi na szereg dosyć wiarygodnych wzmianek na temat stosunków politycznych i etnicznych w Europie Środkowo-Wschodniej tekst ten pozostaje jednym z kluczowych źródeł wiedzy o Polsce Mieszka I i innych krajach słowiańskich.

O wstąpieniu na tron Mieszka II, syna sławnego Bolesława Strona

Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława III Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława I Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika.

Uznanie Zbigniewa za następcę Władysława Hermana w perspektywie Wincentego Kadłubka Strona

Kronika Polaków (Chronica Polonorum) jest dziełem Wincentego Kadłubka, urodzonego w szóstej dekadzie XII wieku, piastującego urząd biskupa krakowskiego w latach 1208-1218, człowieka najprawdopodobniej wykształconego w Paryżu lub w innym z ówczesnych czołowych ośrodków uniwersyteckich. W ostatniej dekadzie XII i na początku XIII stulecia, jeszcze przed objęciem biskupstwa, Kadłubek był kapelanem książęcym na dworach Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego. Prawdopodobnie wówczas rozpoczął on pracę nad Kroniką, którą ukończył po dobrowolnym ustąpieniu z funkcji, kiedy to zamieszkał w opactwie cysterskim w Jędrzejowie. Dzieło charakteryzuje kwiecisty język, charakterystyczny dla maniery obowiązującej w kręgach intelektualnych dwunastowiecznej Europy łacińskiej. Ma ona formę dialogu dwóch hierarchów Kościoła w Polsce: arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana i biskupa krakowskiego Mateusza. Przypuszcza się, że dużą rolę w procesie powstawania źródła odegrało poparcie Kazimierza Sprawiedliwego, ówczesnego księcia zwierzchniego, którego postać odgrywa ważną rolę w ostatniej części. Dzieło składa się z czterech ksiąg i obejmuje okres od czasów bajecznych do bitwy pod Zawichostem (1205 r.). Księga trzecia, której fragment zacytowano poniżej, dotyczy czasów od podboju Pomorza przez Bolesława Krzywoustego do objęcia funkcji seniora przez Mieszka Starego (1171 r.). Opisując dzieje ojczyzny do drugiej dekady XII wieku Kadłubek obficie korzystał z pierwszego zachowanego pomnika polskiej historiografii, czyli Kroniki Polskiej Anonima tzw. Galla, powstałej w kręgu Bolesława Krzywoustego (ojca protektora Kadłubka).

Kronika halicko-wołyńska o śmierci Konrada Mazowieckiego i jej następstwach Strona

Kronika halicko-wołyńska, zwana również nie do końca poprawnie Latopisem halicko-wołyńskim, jest stworzoną w XIII wieku kroniką dynastyczną Romanowiczów. Ta gałąź Rurykowiczów przez większość stulecia sprawowała władzę nad Rusią halicko-wołyńską. Sformowane przez książąt Daniela (ok. 1201 – 1264) i Wasylka (ok. 1203 – 1269) państwo miało charakter pograniczny i wielokulturowy. Jedno z jego głównych centrów, czyli Chełm, znajdował się w bliskiej odległości od granicy z Polską. Starszy z braci, wychowany na dworze królów Węgier, w 1253 roku przyjął nawet koronę królewską i tytuł króla Rusi z rąk legata papieskiego, nie dokonując jednakże konwersji na katolicyzm. Proces powstawania Kroniki był długotrwały i skompilowany. Przedstawiony fragment źródła jest częścią włączonej do niej swoistej „biografii” Daniela Romanowicza, który większą część życia poświęcił sprawie odzyskania dawnych ziem swojego ojca. Na okres jego rządów przypadł także pierwszy najazd Mongołów na Ruś, w trakcie którego władca uciekł na Węgry, a następnie do Polski. Relacje z sąsiadami państwa Romanowiczów stanowią ważny wątek narracji źródła. Przytoczony fragment pochodzi prawdopodobnie z tak zwanego Zwodu Daniela – opowieści o życiu Daniela Romanowicza, którą wykorzystał następnie twórca Kroniki.

Jan Matejko, Kondrat Mazowiecki. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.

Historia Polski - śr ...

Tematyka

Wstęp

Materiały i źródła

Fragment Roczników Jana Długosza z opisem trzęsienia ziemi, które miało miejsce 5 czerwca 1443 r. [w źródle błędnie 5 lipca] na Węgrzech, w Czechach i na południu Polski.Relacja zawiera krótki opis zniszczeń w Krakowie oraz ujawnia jak jego skutki postrzegali ówcześni.

W zamieszczonym niżej źródle, datowanym na 16 lutego 1432 r., posłowie Władysława Jagiełły przedstawiają papieżowi Eugeniuszowi IV skargę na Zakon z powodu wspomnianego najazdu na Polskę w 1431 r. Czynności te dokonują się w obecności krzyżackiego prokuratora.