Historia Polski - śr ...

Opis źródła:

Przedstawionym niżej dokumentem papież Aleksander IV upoważnił przeorów klasztorów dominikańskiego w Elblągu i w Chełmnie, a także toruńskiego gwardiana franciszkanów, aby utrzymali w mocy karę, jaka niegdyś została nałożona na mistrza krzyżackiego i innych członków zakonu za bezprawne zajęcie Galindii i Polesia. W dyplomie widać wyraźnie jedną z podstawowych cech pontyfikatu Aleksandra IV było przywrócenie do łask zakonów żebraczych, których działalność została uprzednio ograniczona przez Innocentego IV. Dokument wspomina także o osobie Opizona z Mezzano, legata papieskiego, który od papieża otrzymał m.in. zadanie utworzenia nowego biskupstwa dla nowo schrystianizowanych terenów.  Zadanie to nie ułatwiali krzyżacy, z którymi papież Aleksander IV nie miał oporów walczyć, wykorzystując dostępne sobie środki[1].

 

Miejsca wydania:

Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. 1, wyd. A. Theiner, Romae 1860, nr 141

Regesta Pontificum Romanorum inde ab a. post Christum natum MCXCVIII ad a. MCCCIV, vol. 2, wyd. A. Potthast, Berolini 1875, nr 16653 (regest)

Preussisches Urkundenbuch, Bd. 1, Th. 1, wyd. R. Philippi, Königsberg 1882, nr 331

Józefczyk M., Kościół i społeczeństwo w Prusach krzyżackich. Teksty źródłowe do dziejów chrześcijaństwa w Pomezanii i Pogezanii, Elbląg 2017, s. 122–124.

 

Tekst źródła.

M. Józefczyk, Kościół i społeczeństwo w Prusach krzyżackich. Teksty źródłowe do dziejów chrześcijaństwa w Pomezanii i Pogezanii, Elbląg 2017, s. 122–124.

 

                                                                                                          Lateran, 5 stycznia 1257

Aleksander, biskup etc. Umiłowanym synom z Elbląga i z Chełmna, przełożonym zakonu kaznodziejskiego i gwardianowi braci mniejszych z Torunia, diecezji chełmińskiej, pozdrowienia. etc.

Z pisma, jakie otrzymaliśmy od umiłowanego naszego syna, szlachetnego męża Kazimierza, księcia Łęczycy i Kujaw tak bardzo nam oddanego wynika, że świętej pamięci nasz poprzednik I. obiecał nadać mu Polesie i Galindię, o ile mieszkańcy tych ziem nawrócą się dobrowolnie, nie zaś przy pomocy miecza.

Umiłowany syn, opat z Mezzano, który był wówczas legatem Stolicy Apostolskiej i strażnikiem zachowywania umów nie zdołał zabronić mistrzowi i braciom Domu Teutońskiego, którzy mieli pozwolenie na podbicie Prus mieczem, by, gardząc uprawnieniami owego księcia, nie napadali na tych, którzy byli gotowi dobrowolnie przyjąć wiarę. A jednak uczynili to, przelewając wiele krwi i podbijając owe krainy. Upominani przez legata nie chcieli zawrócić ze źle obranej drogi, stąd też, jako opornym musiał wymierzyć stosowną karę ekskomuniki.

Wzmiankowany wyżej książę prosił nas pokornie, byśmy zatwierdzili wymierzoną karę. Stąd też powierzamy waszej roztropności i nakazujemy tym apostolskim dokumentem, abyście ten wyrok, jako że był słusznie wydany, wszyscy ogłosili, zaznaczając, że nie ma od niego apelacji i będzie trwał aż do zadośćuczynienia. Nie może tu stać na przeszkodzie zezwolenie które w sprawach wezwani, rozpoznać muszą. Jeżeli nie wszyscy… etc.

Dan na Lateranie w dniu Non styczniowych w drugim roku naszego pontyfikatu.

 

Słowniczek pojęć:

Lateran – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Lateran;3930796.html  

Aleksander IV, papież – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Aleksander-IV;3867560.html

I. – Innocenty IV, papież – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Innocenty-IV;3914819.html ;

Zakon Kaznodziejski – inna nazwa zakonu dominikanów – https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/dominikanie.html

Bracia Mniejsi – określenie członków zakonu franciszkanów – https://sjp.pwn.pl/sjp/gwardian;2463608.html

Gwardian – https://sjp.pwn.pl/sjp/gwardian;2463608.html

Kazimierz I, książę kujawski, łęczycki, sieradzki i dobrzyński – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Kazimierz-I;3921443.html

Polesie – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Polesie;3959362.html

Galindia – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Galindia;3903710.html

Opizo z Mezzano, legat papieski –

https://www.xn--meb.pisz.pl/Jagiellonia_Bia%C5%82ystok_w_sezonie_2011/Opizo

Dom Teutoński – określenie Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli zakonu krzyżackiego

Ekskomunika – https://sjp.pwn.pl/sjp/ekskomunika;2556209.html

Nony – https://sjp.pwn.pl/sjp/nony;2490832.html  

 

Pytania do źródła:

Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):

1.Kim są nadawca i adresaci pisma?

2.Co na podstawie źródła można wnioskować o relacjach papieża Aleksandra IV z księciem Kazimierzem I?

3.Czego dotyczyła umowa zawarta między Innocentym IV a księciem Kazimierzem?

4.Jakie uprawnienia względem ziem pruskich posiadali krzyżacy?

5.Za co krzyżaków spotkała kara ekskomuniki?

 

Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1.Wymień dwie główne koncepcje chrystianizacji pogan w Europie Środkowo-Wschodniej w okresie średniowiecza.

2.Jaki sposób datowania wydarzeń przedstawiono w prezentowanym źródle?

3.Wymień zadania i uprawnienia Opizona z Mezzano jako papieskiego legata.

 

Literatura pomocnicza:

Białuński G., Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999, s. 82–119.

Gołąb K., Opat Obizo i jego legacje, ,,Nasza Przeszłość’’ 1959, t. 10, s. 113–142

Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235–1343, w: Taż, Kujawy i Mazowsze.Wybór pism, Warszawa 1997, s. 31–43.

Czaja R., Długokęcki W., Dyga M., Jóźwiak S., Radzimiński A., Tandecki J., Władztwo terytorialne (1226–1409) – czas budowy i rozwoju, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach: władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa 2008, s. 64–110.

Powierski J., Polityka bałtyjska książąt polskich w połowie XIII w. (koncesje Innocentego IV), w: Tenże, Prussica. Artykuły wybrane z lat 1966–1995, t. 2, red. J. Trupinda, Malbork 2005.

Powierski J., Sprawa Prus i Jaćwieży w polityce zakonu krzyżackiego i książąt polskich w okresie po ugodzie włocławskiej z 4 sierpnia 1257 roku, ,,Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1979, nr 3, s. 255–278.

 

Najważniejsze cezury:

W 1257 r., kiedy został wystawiony omawiany dokument papieski, w Niemczech dochodzi do podwójnej elekcji. Jedno ze stronnictw, gibelinowie, wybierają Alfonsa X Mądrego, a przeciwny obóz – gwelfowie – Ryszarda z Kornwalii. W Anglii wybucha bunt baronów wywołany nowymi podatkami nałożonymi przez króla Henryka III. W Polsce, w tym samym roku, Bolesław V Wstydliwy lokuje Kraków na prawie niemieckim. Także w 1257 r., we wspomnianym właśnie Krakowie umiera Jacek Odrowąż, przyszły święty, a w Poznaniu rodzi się przyszły król Polski – Przemysł II.

 

Plik do pobrania: Dyplom papieża Aleksandra IV dla przeorów klasztorów dominikańskich w Elblągu i w Chełmnie

Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Karolina Maciaszek