Opis źródła:
Przedstawiony niżej dokument miał zostać spisany 11 listopada 1198 r. Na jego mocy Grzymisław, książę świecki i lubiszewsko-tczewski nadał zakonowi joannitów zamek w Starogardzie, wymienione imiennie wsie i kościół w Lubiszewie. Zakon powstał jeszcze w XI w., jeszcze przed pierwszą krucjatą. Jako zakon rycerski został uznany przez papieża Paschalisa II w 1113 r. Po pierwszej krucjacie, władcy Królestwa Jerozolimskiego nałożyli na joannitów obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego dla swojego państwa. W całej Europie powstała sieć komandorii joannitów, gdyż władcy europejscy nie szczędzili majątków i przywilejów na ich rzecz. W Polsce joannici pojawili się w pierwszej połowie XII w. Najpierw dotarli na Śląsk i do Małopolski, potem do Wielkopolski i na Pomorze Gdańskie. Wśród nadań, jakie joannici otrzymali w 1198 r. od Grzymisława były dzisiejsze Skarszewy, które zakonnicy lokowali dopiero na początku XIV w. Wiemy, że także wówczas powstała w Skarszewach komturia joannitów[1].
Miejsca wydania:
Codex Pomeraniae Vicinarumque Terrarum Diplomaticus, t. 1, wyd. F. Dreger, Berlin 1768, nr 32.
Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1882, nr 9.
Woźny M., Joannici założyciele Skarszew w dokumentach z lat 1198–1370, Skarszewy 2021, s. 7–8.
Miejsce przechowywania źródła:
Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, XX. HA, Schiebl 48, nr 2.
Tekst źródła:
M. Woźny, Joannici założyciele Skarszew w dokumentach z lat 1198–1370, Skarszewy 2021, s. 7–8.
Ja, Grzymisław (Grimizlaus), jeden spośród panów Pomorza, z wielu ust od dawna słysząc o szpitalu Jerozolimskim to, co ustawicznie głoszą odwiedzający Grób Pański, jakie to przezeń dzieła miłosierdzia wobec biedaków i chorych są świadczone, jakie trudy dobroczyńców i jakie mnóstwo modłów, przeto dla odpuszczenia moich grzechów, które jak odczuwam srodze mnie dręczą, pragnąc mieć jakiś udział w czynieniu wspomnianego dzieła miłosierdzia – chcę uczynić siebie współpracę (tegoż dzieła) w miarę moich możliwości uzyskanych za pośrednictwem Opatrzności Bożej, dla uczczenia Boga i Grobu Świętego oraz Świętego Jana Chrzciciela dałem mój gródek, który zwie się Starogard (Starigrod) wraz z wszystkimi ziemiami, lasami i wodami oraz powinnościami jemu przynależnymi, również dałem całą ziemię położoną pomiędzy traktem kupców, który prowadzi do Gdańska (Gdantz), a rzeką Wierzycą (Verissam) aż po granice Kamierowa (Camerou). Dałem również tęże wieś Kamierowo, a także drugą Równino (Reueninov), którą to już dawno temu byłem przekazałem, aż po granice Pogódek (Pogodcou) i to z wszystkimi lasami i polami i łąkami i jeziorami i rzeką zwaną Wietcisa (Vethrica) wraz z wszystkimi łowiskami bobrów i rybołówstwem. Ponadto do tego dodaję również dwie opuszczone wsie Szczodrowo (Scedrou) i Czarnocin (Cernotino). I aby bracia Szpitala nie lękając się przeszkód z mojej strony w omawianych wsiach mogli osadzać ludzi, daję również świętemu Janowi to, co do mnie należy nad rzeką Wierzycą (Verissa) powyżej grodu o nazwie Vissoke aż do granic Jaroszew (Jarosou) wraz z łowiskami bobrów i wszystkimi innymi pożytkami, jakie mogłyby znajdować się w łowiskach lub w rybołówstwie. Aby więc uniknąć naruszenia przyznanego braciom (Zakon Rycerskiego Św. Jana) pokoju oświadczam, że granica rzeki Wietcisy (Vetrice), która należy do braci, znajduje się powyżej miejsca, w którym wpada do niej rzeczka Rutkownica (Rudcouinica). Prócz tego również dla nagromadzenia większych zasług daję temu Szpitalowi kościół w Lubiszewie (Lubissou) poświęcony ku czci Świętej Trójcy wraz z wszystkimi urządzeniami (prebenda), które tam ustanowiłem, z dwoma kapelanami, którzy tamże służyć mają Panu Bogu, i z dziesięciną z dwóch wsi, mianowicie z Taszewa (Thascov) i Białej (Beale), którą temu kościołowi nadał biskup Stefan (Stephanus) podczas jego konsekracji wraz z całą dziesięciną z moich pól uprawnych z całej prowincji jatluńskiej (Jatlunensi), z całą dziesięciną z łowisk bobra na Wierzycy (Verisse) i Wiśle (Visle), z dziesięciną z wszystkich jesiotrów i łososi oraz innych ryb, a także z dziesięciną ze źrebaków, cieląt, jagniąt, prosiąt i gęsi oraz z dziesiątą wiązką śledzi z cła, dziesiątą grzywnę pieniądza oraz karczmy. To wszystko, co zostało wymienione i wyszczególnione (działo się) podczas konsekracji kościoła Świętej Marii w Świeciu (Zwece) w obecności wielu przybyłych i pod groźbą klątwy ze strony wspomnianego biskupa i przy zgaszonych świecach zostało pomienionemu Szpitalowi zatwierdzone. I aby to wszystko pozostało przy nim (Zakonie Joannitów) nieumniejszone i nienaruszone, przytwierdzeniem pieczęci tegoż biskupa oraz mojej rzecz umacniamy i godnie utwierdzamy. Działo się to w roku wcielenia Pańskiego 1198 (MCLXXXXVIII). Świadkowie obecni: mistrz Konrad (Conradus), archidiakoni Bertold (Bertoldus) i Walter (Walterus), kapelani Wincenty (Vincentius), Egidiusz (Egidius) i Paweł (Paulus), proboszczowie Wilhelm z Lubiszewa (Willelmus de Lubisov), Wilhelm ze Świecia (Willelmus de Zwece), Jan z Wyszogrodu (Johannes de Wissgrod), pan Dzieżek (Dirsek), Bartłomiej ze Szczytna (Bartholomeus de Stetyn), synowie Dobrogosta (Dobrogosti) – Mikołaj (Nicholaus), Wincenty (Vincentius), Tomisław (Thomizlaus) i Dobrogost (Dobrogost) ich krewny, Włost (Vlozc), podczaszy biskupi i jego brat Strosław (Strozlaus), Paweł (Paulus), Tworzymir (Twozimir), wojski Jan (Johannes), Bożek (Bozek), Bogusławiec (Boguzlavec) i liczni inni duchowni oraz pozostali tak szlachetni jak i prości. I ja, Herman (Hermannus) z Bożej łaski biskup kamieniecki, i ja Adolf (Adolfus), dziekan tegoż kościoła, obejrzeliśmy pismo pana Grzymisława (Grimizlai), w sposób wyżej opisany, z przywieszonymi do niego sznurem i pieczęcią, i przeczytaliśmy [to pismo] od słowa do słowa, jako nieprzekreślone i niezniszczone, i w żadnej swojej części nieuszkodzone, i sprawiliśmy, na prośbę i na wieczną pamiątkę mistrza i braci szpitala jerozolimskiego, że zostało ono [pismo] umocnione obwarowaniem naszych pieczęci. Także ja Henryk (Henricus), prezbiter i pisarz wspomnianego biskupa chełmińskiego, z jego polecenia wyżej wspomniane pismo przepisałem i publicznie ogłosiłem. Dokonane i dane roku Pańskiego 1262, w święto św. Łukasza Ewangelisty.
Słowniczek pojęć.
Grzymisław – nierozstrzygnięte jest jego pochodzenie, jak i tytulatura. Był księciem pomorskim lub piastowskim namiestnikiem. Wspominają o nim tylko dwa dokumenty, w tym jeden falsyfikat. Za: M. Woźny, Joannici…, s. 6, przyp. 13.
Starogard – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/248
Wierzyca – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/419
Kamierowo – https://pl.wikipedia.org/wiki/Kamierowo [dostęp dn. 28 III 2023 r.].
Równino – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IX/825
Pogódki – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VIII/499
Wietcisa – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/427
Szczodrowo – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/857
Czarnocin – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/755
Wysoka – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/127; https://pl.wikipedia.org/wiki/Wysoka_(powiat_starogardzki)
Jaroszewy – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_III/460
Rutkownica – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IX/960
Lubiszewo (ob. Lubiszewo Tczewskie) – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/417
Taszewo – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/221
Białe – https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82e_(powiat_%C5%9Bwiecki)
Stefan – notowany jako biskup kujawski w latach 1187–1198. Był także kanclerzem krakowskim przy boku Kazimierza Sprawiedliwego. Konsekrował kościoły w Lubiszewie i Świeciu, prawdopodobnie miał zasługi na rzecz uposażenia klasztoru joannitów w Starogardzie. Za: M. Woźny, Joannici…, s. 7, przyp. 19.
Świecie – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/655
Wyszogród – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/155
Szczytno – http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/881
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy).
1.W jaki sposób Grzymisław motywował nadania dóbr i przywilejów dla joannitów?
2.Wymień nadania ziemskie i przywileje ekonomiczne Grzymisława dla zakonu joannitów.
3.W jakich okolicznościach bracia otrzymali wspomniany przywilej?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:
1.Wymień obecne w omawianym dokumencie sposoby datacji i uwierzytelniania średniowiecznych dokumentów.
Literatura pomocnicza:
Lipiec S., Joannici w średniowiecznej Polsce, ,,Mówią Wieki” 2008, nr 1, s. 42–46.
Smoliński M., Joannici w polityce książąt polskich i pomorskich (od połowy XII do pierwszego ćwierćwiecza XIV w.), Gdańsk 2008.
Starnawska M., Mnisi – rycerze – szlachta. Templariusze i joannici na pograniczu wielkopolsko-brandenbursko-pomorskim, ,,Kwartalnik Historyczny”, R. 99. 1992, nr 1, s. 3–31.
Wrzesiński S., Joannici na ziemiach polskich, Warszawa 2007.
Najważniejsze cezury:
W 1198 r., kiedy miał zostać spisany omawiany powyżej dokument, rozpoczął się pontyfikat wielkiego papieża Innocentego III. W tym samym roku Przemysł Ottokar I z dynastii Przemyślidów został koronowany na króla Czech. W Polsce, Mieszko III Stary odzyskał władzę w Krakowie.
Plik do pobrania: Nadanie zamku w Starogardzie zakonowi joannitów
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Karolina Maciaszek