Opis źródła:
Kronika polska (Kronika i czyny książąt czyli władców polskich, Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum) pióra Anonima zwanego Gallem, jedno z najważniejszych źródeł do dziejów jedenastowiecznej Polski. Jej autor, mnich tworzący na dworze Bolesława III Krzywoustego w drugiej dekadzie XII wieku, był tym, który uporządkował tradycję dynastyczną Piastów i nadał jej formę narracji historycznej. Dzieło składa się z trzech ksiąg, z których ostatnia pozostała niedokończona. W przypadku pierwszej mamy do czynienia z opowieścią o odleglejszej przeszłości, to jest o dziejach Polski i dynastii piastowskiej do momentu narodzin zleceniodawcy (1086 r.). Jest to swego rodzaju pochwała rodu panującego ze szczególnym uwzględnieniem Bolesława I Chrobrego, który w narracji figuruje jako faktyczny twórca potęgi państwa i wzór do naśladowania dla swojego imiennika. Księga druga mówi o młodości Krzywoustego, zaś trzecia – o jego czynach w wieku dojrzałym.
Miejsce wydania:
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, wyd. 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982 (seria: Biblioteka Narodowa Seria 1, nr 59).
Anonim tzw. Gall, Cronica et gesta Ducum sive Principum Poloniorum, wyd. K. Maleczyński, [w:] Kraków 1952 (seria: Monumenta Poloniae Historica: Nova Series, t. 2).
Miejsce przechowywania:
Kodeks Zamoyskich (Kodeks zamojski): Biblioteka Narodowa, sygn. BOZ cim. 28
Tekst:
Pieśń o śmierci Bolesława [Chrobrego] w przekładzie J. Birkenmajera[1]
Ludzie wszelkiej płci i wieku!
Wszystkie stany, spieszcie!
Pogrzeb króla Bolesława w bólu dziś obaczcie!
Nad wielkiego męża zgonem ze mną w płacz uderzcie!
Biadaż nam, o Bolesławie! Gdzież twa sława wielka?
Gdzie twe męstwo? Kędy blask twój? Kędy moc twa wszelka?
Jeno łzy ma dziś po tobie Polska‑rodzicielka!
Podźwignijcie mnie mdlejącą, pany‑towarzysze
Wojownicy, niech współczucie z waszych ust posłyszę!
Żem dziś wdowa, żem samotna – spójrzcie, ach, przybysze!
Jakaż boleść, jaka żałość śród książąt Kościoła!
Wodze w smutku odrętwieli, pochylili czoła.
I kapłany, i dworzany – każdy „biada” woła.
Wy, panowie, co nosicie łańcuch, znak rycerzy,
Coście dzień po dniu chadzali w królewskiej odzieży,
Wraz wołajcie: „Biada wszystkim! Wszędy ból się szerzy!”
Wy, matrony, swe korony rzućcie niepotrzebne!
W kąt schowajcie stroje cenne, złociste i srebrne,
W suknie strójcie się włosienne, żałosne i zgrzebne!
Przecz odchodzisz od nas, ojcze Bolesławie? ...Gorze!
Przecz mężowi tak wielkiemu śmierć zesłałeś, Boże?
Przecz nie dałeś i nam wszystkim umrzeć w jednej porze?
Cała ziemia opuszczona, wdowa swego króla,
Jako pusty dom bezpański, w którym wicher hula,
Pada, słania się w żałobie, ani się utula.
Wszyscy ze mną czcijcie pogrzeb męża tej zacności:
Bogacz, nędzarz, ksiądz czy rycerz, i wy, kmiecie prości,
Czy kto rodem jest z słowiańskich, czy z łacińskich włości!
Czytelniku, niech ma prośba nie będzie daremną:
I ty wzrusz się i łzę wylej, choćby potajemną!
Bo nieludzki byłbyś wielce, byś nie płakał ze mną!
Słowniczek pojęć:
Książęta Kościoła – w ówczesnym rozumieniu – dostojnicy kościelni (biskupi, opaci i inni wyżsi duchowni). Dziś określenie to odnosi się głównie do kardynałów.
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy)
1.Korzystając z wiedzy faktograficznej określ, do wydarzeń z jakiego roku odnosi się pieśń?
2.Jak w świetle przytoczonego tekstu przejawiała się lojalność poddanych wobec władcy?
3.Czy miłość do władcy w postrzeganiu autora była zależna od przynależności społecznej? Wskaż odpowiedni fragment.
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto
1.Wskaż zwrotkę, której treść świadczy o tym, że moment śmierci Bolesława I Chrobrego około sto lat później postrzegano jako początek kryzysu państwa i jego zubożenia.
2.Czy w tekście znajdują się nawiązania do osoby małżonki Bolesława I Chrobrego?
3.Wskaż fragment, który pokazuje, że intencją autora było utrwalenie pamięci o pierwszym królu Polski w czasach mu współczesnych
4.Czy padające w tekście określenie „ojciec Bolesław” może być rozumiane na więcej niż jeden sposób?
Wskazówki:
Bolesław I Chrobry zmarł w 1025 roku – do tego momentu w dziejach Polski odnosi się Pieśń. To, że był on postrzegany w kategoriach początku kryzysu przejawia się w użyciu metafory porzucenia przez matrony bogatych szat i przywdzianiu prostych, pokutnych strojów („W kąt schowajcie stroje cenne, złociste i srebrne, W suknie strójcie się włosienne, żałosne i zgrzebne!”). W ostatniej strofie autor Pieśni zwrócił się do odbiorcy z wezwaniem do pielęgnowania pamięci o Bolesławie.
Miłość i lojalność względem władcy były obowiązkiem wszystkich jego poddanych, niezależnie od stanu społecznego („Bogacz, nędzarz, ksiądz czy rycerz, i wy kmiecie prości”), zaś żałoba po zmarłym monarsze została tu ukazana jako forma wypełniania tego obowiązku.
Mianem „wdowy” po Bolesławie określono tu nie jego nieznaną z imienia małżonkę, a Polskę. Z kolei nazwanie pierwszego króla „ojcem” może odnosić się zarówno do tego, że w Kronice został on przedstawiony jako protoplasta dynastii (a zatem „ojciec”, to jest przodek Bolesława II Krzywoustego, czyli patrona Anonima), ale także dobry władca będący ojcem dla swoich poddanych.
Literatura pomocnicza:
Kürbis B., Dziejopisarstwo polskie do połowy XV wieku. Dążenia poznawcze i poglądy, [w:] eadem, Na progach historii. Prace wybrane, Poznań 1994, s. 17–36.
Plezia M., Wstęp, [w:] Kronika polska, s. III-LXXXIII.
Wiszewski P., Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do około 1138 roku), Wrocław 2008.
Najważniejsze cezury:
1025 rok – śmierć Bolesława I Chrobrego. 1113-1117 – umowny czas powstania Kroniki polskiej.
Plik do pobrania: Pieśń o śmierci Bolesława [Chrobrego]
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Arkadiusz Siwko.
[1] Najstarsza poezja polsko-łacińska, oprac. M. Plezia, Wrocław 1952 (seria: Biblioteka Narodowa Seria 1, nr 141), s. 7-9; Anonim tzw. Gall, Kronika polska, s. 36-38.