Opis źródła:
Wojna polsko-szwedzka (1621-1626) była konfliktem zbrojnym między Rzecząpospolitą Obojga Narodów a Królestwem Szwecji, który miał swoje źródła w rywalizacji o dominację w regionie Bałtyku oraz kontrolę nad terytoriami Inflant. Wojnę można podzielić na dwa główne etapy: pierwszy to zmagania o Inflanty, a drugi obejmował przeciwdziałanie szwedzkim próbą zdobycia większej kontroli w rejonie Morza Bałtyckiego. W 1621 roku Szwecja, pod wodzą króla Gustawa Adolfa, rozpoczęła ofensywę w Inflantach. Po początkowych sukcesach militarno-politycznych, takich jak zdobycie Rygi, zaczęto zorganizować kontrofensywę.
Miejsce wydania:
List Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego litewskiego do szlachty ziemi żmudzkiej, wzywający ją do udzielenia pomocy księciu kurlandzkiemu przeciwko wojskom szwedzkim, w: Źródła do dziejów Żmudzi (1522–1648), oprac. J. Drungilas, E. Saviščevas, red. T. Kempa, Toruń 2023, s. 211-212.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, dz. II, 774 (kopia)
Tekst źródła:
„Z obozu”, 8 października 1621 r.
List Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego litewskiego do szlachty ziemi żmudzkiej, wzywający ją do udzielenia pomocy księciu kurlandzkiemu przeciwko wojskom szwedzkim.
Jaśnie Wielmożni, Wielmożni Mości Panowie obywatele żmudzcy, moi miłościwi panowie i przyjaciele.
Dobrze to Wasz Mość moi Miłościwi Panowie czynicie, że jako zrazu opowiedzieliście się z powinnością swoją do ratowania miłej ojczyznej gotowością, tak i teraz przez sługę mego Samuela Przystanowskiego toż potwierdzacie. Acz aby tego był życzył, abyście Wasz Mość zrzetelnej s swej rezolucyjej nie odkładali, bo mimo to, że nie na włosach, ale na prędkim czasu używaniu wojenne zawisły sprawy, ale też obawiając się, aby ta która zrazu feruebat ochota, ku końcowi nie była tepidior, wszakże iż tak się Wasz Mości mym Miłościwym Panom podobało, będę ja tej wiadomości i rozolucyji czekał. To mi też referował Przystanowski, że Książe Jego Mość kurlandskie miał swe posły u Wasz Mości, pomocy prosząc i wolny w ziemi swej commeat Wasz Mościom oferując. Jest co chwalić Księciu Jego Mości kurlandskiemu, że jako członek Rzeczypospolitej o obronie swej prowincje z Wasz Mości mymi Miłościwymi Pany konferować i subsydium zasięgnąć nie zaniechiwa. Ale dziwować się muszą, że Książe Jego Mość będąc sam u mnie w obozie, nic takiego przede mną nie wspomniał owszem gdym go solicitissime prosił, aby komunikacyją z Wasz Mościami ope et consilio, nieprzyjacielowi na ten tu kąt nacierającemi, odpór dawał, jeśliby mnie z wojskiem Jego Królewskiej Miłości okazje wojenne za Dźwinę oderwały, tedy simpliciter przyjąć tego nie chciał, różnymi zakładając się nie sposobnościami, pilność jednak swoje w donoszeniu przestróg i w dawaniu wiadomości ku Wasz Mościom ofiarował. Potym trzeciego dnia po odjeździe Księcia Jego Mości doszło mię wiedzieć, że nieprzyjaciel z niemała potęgą wybiera się do Mitawy. O czym obwiesiwszy Księcia jego Mości przez pisanie swoje, obiecałem przybyć z wojskiem na pomoc, jeśliby Książe Jego Mość tego potrzebował. Na co taki wziąłem respons, że koło Mitawy pola nie masz, ale nieprzyjaciela w inszą stronę oderwać by trzeba Co dla tego Wasz Mościom mym Miłościwym Panom wypisuję, abyście mojej czułości wiadomi będąc, nie dopuścili żadnej na osobę moje paść inwidiej. A teraz to Wasz Mość moi Miłościwi Panowie zdanie od mnie miejcie, że nic lepszego nad taką (jeśli jeno taka była) Księcia Jego Mości deklaracyją Wasz Mości podkać nie mogło. Bo revera Księcia Jego Mości ratować i tak potrzebnej prośnie jego wygodzić trzeba. Nie tylko tedy radzę, ale też solenissime proszę, abyście Wasz Mość z tego miesca prosto pod Mitawę ruszyć się i tam obozem stanąć raczyli. Co gdy Wasz Mościowie uczynicie, dacie zasłone granicom Wielkiego Księstwa Litewskiego, zrazicie nieprzyjaciela z za wziętych jego zmysłów, oświadczycie Księciu Jego Mości kurlandskiemuu tę, która mu od nas jako wasale Jego Królewskiej Mości i Rzeczpospolitej debetur miłość i obrona. Na ostatek mnie, które się za Dżwiną podawają, dopuścicie mi zażyć. A ja wziąwszy wiadomość od Wasz Mościów, gotowem i drugie złączyć z Wasz Mościami powiaty, jako Wiłkomirski, kowieński i upitski.
Łasce za tym Wasz Mościów mych Miłościwych Panów oddaję się pilno.
Słowniczek pojęć:
Tepidior -obojętniejszy, mniej entuzjastyczny
Feruebat – entuzjastycznie, w pełni energii
Commeat - gościna
Solicitissime – gorliwie, pilnie
Revera – w istocie, rzeczywiście, naprawdę
Solenissime – uroczyście, z wielką powagą
Debetur – być winnym, być zobowiązanym
Mitawa – współczena Jełgawa , miasto na Łotwie
Książe kurlandzki – Fryderyk Kettler
Pytania do źródła.
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i średniej (poziom podstawowy):
1. Jakie zagrożenia ze strony wojsk szwedzkich zidentyfikowano?
2. Jakie konkretne działania proponuje Radziwiłł dla szlachty żmudzkiej?
3. Jakie argumenty Radziwiłł wykorzystuje, aby przekonać szlachtę do udzielenia pomocy?
4. Co chroniło brzeg Wisły od strony Galicji przed zniszczeniem?
5. W jaki sposób Radziwiłł uzasadnia potrzebę wspólnej mobilizacji wobec zagrożenia?
6. Jaką rolę odgrywa lojalność wobec władzy królewskiej w treści listu?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony):
1. W jaki sposób Radziwiłł odnosi się do obowiązków i lojalności szlachty wobec Rzeczypospolitej?
Literatura pomocnicza:
M. Balcerek, Księstwo Kurlandii i Semigalii w wojnie Rzeczypospolitej ze Szwecją w latach 1600-1629, Poznań 2012.
H. Wisner, Wojna inflancka 1625-1629, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 1970, t. 16.
Najważniejsze cenzury:
25 września 1621 – zdobycie Rygi przez wojska szwedzkie
Plik do pobrania: List Krzysztofa Radziwiłła do szlachty ziemi żmudzkiej
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord – Joanna Kunigielis