Opis źródła:
Jan
Chryzostom Pasek (1636-1701) w swoim barwnym pamiętniku spisał dzieje swoje na
tle historii Rzeczypospolitej w latach 1655-1688. W trakcie potopu szwedzkiego
w 1658 r. przebywał wraz z wojskiem Rzeczypospolitej pod wodzą Stefana
Czarnieckiego w Danii,
co opisał w niniejszym fragmencie pamiętnika. Tekst nie był pisany na bieżąco,
raczej pod koniec życia Paska.
Miejsce wydania:
Pasek J.Ch., Pamiętniki, oprac. R. Pollak, Warszawa 1971, s. 14-16.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Biblioteka Narodowa, Rps 3051 III.
Treść źródła:
Roku Pańskiego 1658
[…] Lud też tam nadobny: białogłowy
gładkie i zbyt białe, stroją się pięknie, ale
w drewnianych trzewikach chodzą wiejskie i miejskie.
Gdy po bruku w mieście idą, to taki uczynią kołat, co nie słychać, kiedy
człowiek do człowieka mówi. Wyższego zaś stanu damy to takich zażywają
trzewików, jako i Polki. W afektach zaś nie tak są powściągliwe jako Polki, bo
lubo zrazu jakąś niezwyczajną pokazują wstydliwość,
ale zaś za jednym posiedzeniem
i przymówieniem kilku słów zbytecznie i zapamiętale zakochają [się] i pokryć
tego ani umieją: ojca i matki, posagu bogatego gotowiusieńka odstąpić i jechać
za tym, w kim się zakocha, choćby na kraj świata. Łóżka do sypiania mają w ścianach zasuwane tak, jako szafa, a pościeli
tam okrutnie siła ścielą. Nago sypiają tak, jako matka urodziła, i nie mają
tego za żadną sromotę rozbierając się i ubierając jedno przy drugim, a nawet
nie strzegą się i gościa, ale przy świecy zdejmują wszystek ornament, a na ostatku i koszulę zdejmą i powieszą to wszystko
na kołeczkach i dopiero tak nago, drzwi pozamykawszy, świecę zagasiwszy, to
dopiero w ową szafę włażą spać. Kiedyśmy im mówili, że to tak szpetnie, u nas
tego i żona przy mężu nie uczyni, powiedały, że „tu u nas nie masz żadnej
sromoty i nie rzecz jest wstydzić się za swoje własne członki, które Pan Bóg
stworzył”. Na to zaś nagie sypianie powiadają, że „ma dosyć za swe koszula i
inszy ubiór, co mi służy przez dzień i okrywa mię; powinna też przynajmniejw nocy mieć swoję ochronę, a do tego co mi po tym robaki, pchły brać z sobą na
nocleg do łóżka i dać się im kąsać, mając od nich w smacznym spaniu
przeszkodę!”. Różne niecnoty wyrabiali im nasi chłopcy, ale przecie nie
przełamano zwyczaju. Wiwenda ich ucieszna bardzo, bo
rzadko co ciepłego jedzą, ale na cały tydzień różne potrawy w kupie uwarzywszy,
tak na zimno tego po kęsu zażywają, a często, nawet kiedy młócą — bo tak tam
białogłowa młóci cepami, jako i chłop — ledwie nie za każdem snopa omłóceniem
to posiędą na słomie i wziąwszy chleba i masła, które zawsze z jaszczem stoi, to smarują i jedzą, to
znowu wstaną i robią; i tak to często czynią, a po kąsku. Wołu, wieprza albo barana kiedy
zabiją, to najmniejszej krople krwie nie zepsują, ale ją wytoczą w naczynie;
namieszawszy w to krup jęczmiennych albo tatarczanych, to tym kiszki owego
bydlęcia nadzieją i razem w kotle uwarzą i osnują to wieńcem na wielkiej misie
koło głowy owegoż bydlęcia te kiszki, i tak to na stole stawiają przy każdym
obiedzie i jedzą za wielki specyjał. Etiam i
w domach szlacheckich tak czynią; i mnie częstowano tym do uprzykrzenia, ażem
powiedział, że się Polakom tego jeść nie godzi, boby nam psi nieprzyjaciółmi
byli, gdyż to ich potrawa. Pieców w domach nie mają, chyba wielcy panowie, bo
od nich wielki podatek na króla idzie; powiedali, że sto bitych talerów od
jednego na rok. Ale kominy mają szerokie, przy których krzesełek stoi tak
wiele, ile w domu osób; to się tak ogrzewają, posiadszy. Albo też dla lepszego
izby zagrzania w śrzodku izby jest rowek, jako korytko; to go węglami
napełniwszy, rozedmą z jednego końca i tak się to żarzy i ciepło czyni.
Słownik pojęć.
Nadobny – ładny.
Białogłowa – kobieta.
Afekty – uczucia.
Ornament – ubranie, strój.
Wiwenda – pożywienie, jedzenie.
Krupy – kasza.
Etiam (łac.) – nawet.
Talar – gruba moneta srebrna.
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i średniej (poziom podstawowy):
1.Jakie buty, według Paska, nosili chłopki i mieszczki w Danii?
2.Co i w jaki sposób jedli duńscy chłopi i chłopki w trakcie pracy?
3.Dlaczego większość Duńczyków nie miała w domu pieców?
4.Dlaczego Duńczycy śpią bez ubrań?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:
1.Jaka potrawa, serwowana dziś w Polsce na grillu, obrzydziła Paska?
2.W świetle tego fragmentu Pamiętników, jaki rysuje się obraz polskich kobiet tamtego okresu?
Literatura pomocnicza:
Czapliński W., Pasek Jan Chryzostom, [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław 1980, s. 245-246.
Tazbir J., Paskowe zwierciadło epoki, [w:] tegoż, Spotkania z historią, Warszawa 1979, s. 49-62.
Najważniejsze cezury:
Jan Chryzostom Pasek opisuje swój pobyt w Danii w 1658 r. Jednak robi to z perspektywy kilku dziesięcioleci, gdyż swój pamiętnik spisał pod koniec życia.
Plik do pobrania: Opis Danii
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Michał Sierba