Historia powszechna ...

Opis źródła:

Jeden z najstarszych polskojęzycznych opisów kameleona pochodzący z pamiętnika Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła opisującego jego pielgrzymkę do Ziemi Świętej w latach 1582-1584. Radziwiłł widział go podczas pobytu w Egipcie.

 

Miejsce wydania:

Mikołaj Krzysztof Radziwiłł "Sierotka", Podróż do ziemi świętej Syrii i Egiptu: 1582-1584, oprac. Leszek Kukulski, Warszawa 1962, s. 117-118.

 

Miejsce przechowywania źródła:

Oryginał źródła zaginął. Był przechowywany w Bibliotece Nieświeskiej i wzmiankowany jeszcze w 1651 r. Już na przełomie XVI i XVII w. istniało kilka kopii dzieła, z których niektóre zachowały się do dzisiaj np. w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, sygn. BK00299 (https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/493234/edition/459049/content)

 

Tekst źródła:

I tom tu naznaczyć chciał, że wiele ich chce wiedzieć o chameleoncie, których trzech mieli w klasztorze zakonnicy, bo iż drzewek oliwnych kilka mają, po tych tam drzewiech się chowają. Jest na kształt jaszczurki i tejże wielkości, ale nie kąsze[1], bo też gęby nie ma, gdyż tylko wiatrem żywie[2]. Dziurkę ma niewielką, jako ziarno pieprzu mniejsze, którą wiatr bierze w się; k temu nie jest jadowity, barzo[3] pomaluśku chodzi i gdy człowiek je weźmie i posadzi na się (bo nie przykro trzymać w ręku, jako inszą gadzinę), to tak będzie pomaluczku chodziło po człowieku, aż je zsadzi, bo i z drzewa nie znidzie[4] nigdy, i przez dzień ledwie na łokciu[5] się ruszy. Są przedsię miejscy[6] jakoby czarne kropki po nim, ale płatami, nie wszystek pstry. Że odmienia sobie farbę wedle maści[7], na którą patrzy, to prawda, oprócz czerwonej a żółtej, czegośmy często próbowali, jednoż ony kropki czarne to się nie mienią, chyba[8] sama skóra; oczy ma wypukłe, okrągluchne i wesołe, a razem może jednym okiem patrzyć na górę, a drugim na dół, albo jednym naprzód, drugim nazad[9], i gdy go posadzi na jakiej maści, a drugą z drugą stronę ku górze trzyma, to na obie patrzy zaraz; na którą potem pilniej, że oka nie spuści, w tę się odmieni, jednak rychlej odmianę znać na nim, gdy na jednę maść patrzy, i jakoby pacierz zmówił, to się odmieniać pocznie, więc już znacznie się potem odmienia. Sadzałem go na maści: białą, zieloną, modrą, szarą, czarną, to każdą brał na się, na czerwoną teżem sadzał, ale nie odmieniał się, a żółtej nie mieliśmy, a i tej, powiadają, na się nie bierze. Nie czyści się, bo też nie ma czym, zrosło mu się; a też i nie pije, i nie je nigdy.

 

Słowniczek pojęć:

łokieć – dawna miara długości, pierwotnie równa długości od łokcia do końca palca.

 

Pytania do źródła.

Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):

1.     Jakie zwierzę zostało opisane w źródle?

2.     Czym charakteryzowało się obserwowane przez Radziwiłła zwierzę?

 

Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1.     Które z opisanych przez Radziwiłła cech kameleonów nie mają odniesienia do rzeczywistości?

 

Wskazówki:

Warto uświadomić uczniów, że kameleony występują naturalnie również w południowej Europie. Źródło pozwala również na przybliżenie uczniom tematyki podróżowania w dobie staropolskiej.

 

Najważniejsze cezury:

1582-1584 – data wyprawy Krzysztofa Mikołaja Radziwiłła do Palestyny.

Plik do pobrania: Opis kameleona

Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Andrzej Buczyło