Opis źródła:
Zarys dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa - dzieło historyczne, napisane przez Marka Junianusa Justyniusa, które posiada formę streszczenia pracy Popmejusza Trogusa. Powstało na przełomie II i III wieku i spisane zostało w języku łacińskim. Niżej prezentowany tekst źródłowy jest fragmentem Zarysu dziejów, w którym autor pisze o relacjach Hannibala, wodza kartagińskiego, z Rzymianami oraz królem Antiochem III, kilka lat po zakończeniu II wojny punickiej.
Miejsce i data wydania:
Wydane drukiem w tłumaczeniu Ignacego Lewandowskiego w 1988 roku.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Dzieło znane głównie z późniejszych odpisów w formie manuskryptów. Spisane około przełomu II i III wieku.
Tekst źródła (fragment):
Posłowie spotkali się z Antiochem w Efezie i przekazali mu polecenia senatu. Czekając zaś na odpowiedź, przez wszystkie dni bez przerwy kręcili się wokół Hannibala. Mówili do niego, iż zbyt pochopnie opuścił swoją ojczyznę, gdyż Rzymianie z największą rzetelnością przestrzegają układu pokojowego, jaki zawarli nie tak z państwem, co z nim samym; on bowiem prowadził wojny przeciw Rzymianom nie tyle z uczucia nienawiści do nich, ile raczej z miłości do swojej ojczyzny, dla której każdy najlepszy człowiek winien nawet swe życie poświęcić. Przyczyny wojen bowiem tkwią w stosunkach publicznych między narodami, a nie w stosunkach prywatnych między wodzami. Dlatego oni wyrażają pochwałę jego czynów. Ta ich mowa ucieszyła Hannibala, który odtąd częściej i chętniej rozmawiał z posłami, nie uświadamiając sobie, że uprzejmość Rzymian rodzi dla niego nienawiść u króla. Antioch bowiem sądził, że tak częste rozmowy pogodziły Hannibala z Rzymianami i już nie zasięgał od niego rad, jak to zwykle czynił, ani nie wtajemniczał go we wszystkie swoje plany, lecz zaczął go nienawidzieć niby wroga i zdrajcę. Ta okoliczność zakłóciła owe wielkie przygotowania do wojny, gdyż zabrakło kunsztu znakomitego wodza. Senat zaś ostrzegał Antiocha, by zadowolił się granicami Azji i nie zmuszał Rzymian do wejścia na jej tereny. Król zlekceważył te ostrzeżenia i postanowił nie tylko nie czekać na wojnę u siebie, lecz ją zaczął sam.
Słowniczek pojęć:
Marek Junianus Justynius - rzymski historyk tworzący w III wieku. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Marek_Junianus_Justynus
Pompejusz Trogus - historyk rzymski, współczesny Liwiuszowi, tworzący w I wieku. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pompejusz_Trogus
Hannibal - kartagiński dowódca wojskowy i polityk, uważany za jednego z najwybitniejszych strategów Starożytności. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Hannibal
Kartagina - starożytne państwo założone w IX wieku p.n.e. przez Fenicjan, niedaleko obecnego Tunisu. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Imperium_kartagi%C5%84skie
Antioch III - król imperium Seleukidów, które powstało po śmierci Aleksandra Wielkiego oraz po wojnach Diadochów. Za jego czasów imperium sięgało od wybrzeży morza Śródziemnego, aż po Indie. Konflikt z Rzymem pod koniec jego panowania załamał Imperium i dał początek jego końca. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Antioch_III_Wielki
Efez - w starożytności jedno z 12 miast jońskich, położonych w Azji Mniejszej, na terenie obecnej Turcji.
II Wojna punicka - konflikt pomiędzy Rzymem i Kartaginą, będący jednocześnie największą z wojen toczonych pomiędzy tymi dwoma państwami. Trwała od 218 do 201 roku p.n.e. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/II_wojna_punicka
Pytania do źródła:
Pytania do uczniów szkoły średniej:
1.W jaki sposób Rzymianie, w świetle tekstu źródłowego, traktowali Hannibala? Co chcieli w ten sposób osiągnąć? Co Hannibal robił na dworze króla Antiocha III?
2.Jakie były przyczyny wybuchu II wojny punickiej? Jaki był jej przebieg i kto dowodził armią? Jakie były jej konsekwencje i dlaczego nie zdobyto wówczas Rzymu?
3.Do czego doprowadziła rosnąca nienawiść Antiocha III do Hannibala? Jaką decyzję podjął król powodowany negatywnymi emocjami?
4.Czy z Hannibalem łączy się jakieś powiedzenie, które przetrwało do dziś? Jeśli tak, to jaki ma ono kontekst? Wyjaśnij.
5.Dlaczego, według Rzymian, w świetl tekstu źródłowego, Hannibal zaatakował Rzym? Wskaż fragment w tekście.
Wskazówki:
Należy pamiętać, że sytuacja opisana w tekście źródłowym ma miejsce po II wojnie punickiej, gdy Hannibalowi najpierw odebrano dowództwo nad armią przez naciski Rzymian, a następnie oskarżono go o konszachty z królem Seleucydów. Po tym udał się do Antiocha III i tam pozostawał na jego dworze.
Rzymianie jednak, ciągle, obawiali się Hannibala, dlatego też zaczęli grać w polityczne gry, aby zlikwidować zagrożenie. Ostatecznie jednak sprowokowali Antiocha III do wszczęcia wojny.
Hannibal w czasie II wojny punickiej osiągnął bardzo wiele w bitwach z Rzymem. Pokonał, m.in. znacznie liczniejszą armię rzymską przy minimalnych stratach własnych. Wykorzystywał taktykę flankowania armii wroga, a następnie jej okrążenia, dlatego już później, Rzymianie, nie stawali z Hannibalem do otwartych bitew.
Traktat pokojowy Rzymu z Kartaginą mówił, m.in. o tym, że Kartagińczycy mogą jedynie zachować swoje posiadłości Afrykańskie i nic poza nimi. Dodatkowo nie mogli wypowiadać wojny nikomu, poza kontynentem Afrykańskim, a to i tak jedynie za zgodą Rzymu.
Najważniejsze cezury:
218 - 201 rok p.n.e. - II wojna punicka
217 rok p.n.e. - bitwa nad jeziorem Trazymeńskim
216 rok p.n.e. - bitwa pod Kannami
214-211 r. p.n.e. - oblężenie Syrakuz
201 r. p.n.e. - traktat pokojowy, kończący II wojnę punicką
195 r. p.n.e. - ucieczka Hannibala do seleukidzkiego króla Antiocha III
183 r. p.n.e. - popełnienie samobójstwa przez Hannibala w Bitynii
Literatura pomocnicza:
Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 1979.
Plik do pobrania: O relacjach Hannibala z Rzymianami po zakończeniu II wojny punickiej
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Łukasz Wołczyk