Tematyka
-
W dziale "Historia powszechna - średniowiecze" zostały umieszczone materiały i źródła związane z epoką średniowiecza i nie związane z dziejami Polski. Ramy chronologiczne obejmują okres od końca V do końca XV wieku.
-
-
-
-
Traktat jest najstarszym słowiańskim świadectwem o bogomiłach. Większość badaczy powstanie źródła kładzie na czas przed lub tuż po śmierci cara Bułgarii Piotra I (969 r.), według zaś innych mowa powstała w początkowym okresie dominacji bizantyńskiej lub w początkach XIII w. Dzieło to odkryte w XIX w. zawiera informacje o mitycznym założycielu głośnej herezji oraz czasie jej pojawienia się na bułgarskich ziemiach, jak również opisuje doktrynę bogomiłów. Kosma eksponuje przede wszystkim elementy nauki bogomiłów odnoszące się do głoszonych przez nich zasad moralnej czystości i życia w zgodzie z Ewangelią. Cytowaną pracę ,,można uznać za zwierciadło bułgarskiej ówczesnej rzeczywistości za rządów Piotra, ze wszystkimi jej ostrymi sprzecznościami ideologicznymi i społecznymi.Ilustracja: fragment rękopisu dzieła Kosmy Prezbitera (https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmas_the_Priest#/media/File:Beseda01.jpg)
-
-
-
-
-
-
-
Uprawiane już w XI w. pątnictwo z Rusi do Ziemi Świętej, tak bardzo się upowszechniło po pierwszej krucjacie, że w połowie XII w. wręcz zalecano odwodzić pospólstwo od takich podróży. Przedstawiony we fragmentach utwór jest relacją z podróży do Ziemi Świętej, odbytej w początkach XII w. Jego autor to ihumen, czyli przeor Daniel, mnich ruski, który na czele niezbyt licznego orszaku udał się z Rusi do Jerozolimy. Daniel w Ziemi Świętej przebywał szesnaście miesięcy. Wyprawa ta przypada na lata między 1104 a 1109 r., czyli tuż po pierwszej krucjacie (w której Rusini prawdopodobnie udziału nie brali) i powstaniu Królestwa Jerozolimskiego.Piotr Pustelnik, miniatura z manuskryptu Egerton. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
Opisywane źródło należy do ścisłej czołówki najważniejszych dzieł naukowych w dziejach. Praca, w której Mikołaj Kopernik udowodnił słuszność teorii heliocentrycznej budowy Wszechświata nie była dziełem jednej chwili. Pewne pęknięcia w teorii geocentrycznej Kopernik zauważył już podczas studiów w Krakowie w latach 90. XV w. Kończąc swoją karierę żaka w Krakowie przyszły wielki uczony był już przekonany, że ówczesna astronomia, którą uczą w szkołach, nie ma wiele wspólnego z prawdą.Jan Matejko, Mikołaj Kopernik. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
W opisywanym źródle Bernard z Clairvaux, jeden z najsłynniejszych mnichów cysterskich, wielki uczony i wielki autorytet wśród współczesnych mu ludzi Kościoła, nawołuje swego kuzyna Roberta z Châtillon do powrotu do klasztoru w Clairvaux, po opuszczeniu przez niego, ze względu na bardzo surowe zasady życia u cystersów, opactwa w Clairvaux i przejściu do opactwa benedyktyńskiego w Cluny. Przeprasza go i ukazuje słabości życia. List jest kwintesencją poglądów i wizji życia monastycznego Bernarda z Clairvaux.
Bernhard z Clairvaux. Domena publiczna via Wikimedia Cammons. -
-
-
-
-
-
-
Sobór laterański IV to dwunasty sobór powszechny Kościoła katolickiego, który odbył się w 1215 r. w Rzymie, na Lateranie. Największy papież średniowiecza, czyli Innocenty III w 1213 r. (a więc aż z dwuletnim wyprzedzeniem) wydał oficjalną zapowiedź soboru, w której ogólnie przedstawił sprawy, którymi zebrani duchowni mieliby się zająć. Były to odzyskanie Ziemi Świętej i dalsza reforma Kościoła. Powodem zwołania soboru było także wystąpienie katarów w południowej Francji i walka z nimi.Chronica Maiora. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Cytowany List łakomego duchownego powstał w 1384 r., w Walencji. Jest to część Trzeciej księgi Chrześcijanina. Dzieło ma charakter ironiczny, a ironia jest tu stosowana po mistrzowsku jako technika moralizatorska. Autor zamiast w apokaliptycznym tonie potępiać ludzkie przywary i słabości, woli je ośmieszać. Zamierzonym skutkiem pracy ma być refleksja nad moralną doktryną Kościoła. Łakomstwo staje się pretekstem do krytyki duchowieństwa. Należy pamiętać, że praca ta powstała w czasach tzw. wielkiej schizmy zachodniej, czyli w okresie, w którym mieliśmy do czynienia z szeregiem negatywnych zjawisk w Kościele, takich jak choćby odejście od idei pokory i ubóstwa, brak dyscypliny i rozwiązłość duchowieństwa, a na szczytach hierarchii kościelnej nepotyzm i symonia.Hieronim Bosch, Siedem grzechów głównych, Obżarstwo. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
De institutione puerorum regalium, czyli O wychowaniu dzieci królewskich to dzieło francuskiego dominikanina Wincentego z Beauvais. Traktat powstał około 1245 r., kiedy jego autor pełnił funkcję wychowawcy synów Ludwika IX Świętego. Autor rozwinął ogólne zasady wychowania. Zabarwiony ascetycznie duch tego dzieła jest zgodny z powszechnymi zapatrywaniami wieków średnich. Wincenty najlepszego środka prowadzącego do pokory, czyli według niego najważniejszej cnoty nauczyciela i ucznia, widział w karach cielesnych.Średniowieczne nauczanie. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
Michał Psellos urodził się ok. 1017/18 r. w
Konstantynopolu, w niezbyt zamożnej rodzinie. Właściwie miał na imię
Konstantyn, a imię Michał jest imieniem używanym od 1055 r., gdy wstąpił do
monasteru na górze Olimp w Bitynii. Rodzina zapewniła mu wszechstronne wykształcenie
(studia artes liberales oraz prawo). W 1041 r. zaczął pracę na dworze
cesarskim, zostając początkowo pisarzem sądowym. Z czasem awansował na coraz
wyższe szczeble urzędniczej kariery, a przetrwanie na dworze aż dziesięciu
cesarzy umożliwiło mu bycie pozbawionym zasad i bezwzględnym. W swojej
twórczości Michał Psellos zajmował się naukami przyrodniczymi, jak również
społecznymi. Był autorem rozpraw filozoficznych, medycznych, utworów poetyckich
i retorycznych. Z dzieł Psellosa duże znaczenie
ma jedynie zaprezentowana tu Chronografia czyli stulecie bizantyńskiej
historii. Dzieło to należy do kategorii tzw. Memoirenliteratur. Praca
Psellosa jest nacechowaną osobistymi emocjami relacją o bizantyjskim dworze,
mechanizmach władzy i wielkiej polityce. Dzieło
nie zostało ukończone, raczej na pewno przerwane przez śmierć autora. Świadczy
o tym fakt, że tekst nie posiada wstępu
i nagle urywa się.Michał Psellos (z lewej) i jego uczeń cesarz bizantyński Michał VII Dukas. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
Powstanie niniejszego utworu pozostaje w ścisłym związku z wydarzeniami, rozgrywającym isię w Moskwie w latach 50.–60. XVI w., zapoczątkowanymi przez zwołane przez metropolitę Makarego synody cerkiewne. Na pierwszym z owych synodów oficjalnie uznano księżnę Olgę za świętą. Z inicjatywy wspomnianego metropolity Makarego powstały również na początku lat.50. XVI w. Wielkie Mineje Lekcyjne (Wielkie Czetji-Mineje). Jest to dwunastotomowy zbiór tekstów hagiograficznych, ułożonych według porządku roku liturgicznego. Zgromadzono w nim niemal cały dorobek rękopiśmienny Rusi minionych wieków. Jego zadaniem było osiągnięcie przeszłości kulturalnej w perspektywie wzrostu moskiewskiej potęgi oraz eksponowanie idei jedności i siły tego państwa. Całość stanowiła swego rodzaju kompendium, na które składały się głównie żywoty świętych, jak również innego rodzaju dzieła treści religijnej i dydaktycznej oraz akta urzędowe i państwowe dokumenty, a nawet utwory laickie.Mikhail Nesterov, św. Olga. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
Życie Karola Wielkiego Einharda to z jednej strony źródło historyczne do czasów panowania Karola Wielkiego, a z drugiej pomnik literatury karolińskiej. Dziś historycy mniej niż niegdyś ufają szczegółom spisanym w dziele, za to coraz bardziej docenia się stronę literacką pracy Einharda. Nie znamy dokładnej daty powstania dzieła, ogólnie należy ją zamknąć w latach 817–836.Karol Wielki i papież Hadrian I. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
Fragment Opisania świata Marco Polo, w którym wspomina on swoją pierwszą audiencję u wielkiego chana Kubilaj-chana.
Bracia Polo przybywają do Kubilaj-chana z prezentami od papieża Grzegorza X. Domena publiczna via Wikimedia Cammons.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Kronika halicko-wołyńska, zwana również nie do końca poprawnie Latopisem halicko-wołyńskim, jest stworzoną w XIII wieku kroniką dynastyczną Romanowiczów. Ta gałąź Rurykowiczów przez większość stulecia sprawowała władzę nad Rusią halicko-wołyńską. Sformowane przez książąt Daniela (ok. 1201 – 1264) i Wasylka (ok. 1203 – 1269) państwo miało charakter pograniczny i wielokulturowy. Jedno z jego głównych centrów, czyli Chełm, znajdował się w bliskiej odległości od granicy z Polską. Starszy z braci, wychowany na dworze królów Węgier, w 1253 roku przyjął nawet koronę królewską i tytuł króla Rusi z rąk legata papieskiego, nie dokonując jednakże konwersji na katolicyzm. Proces powstawania Kroniki był długotrwały i skompilowany. Przedstawiony fragment źródła jest częścią włączonej do niej swoistej „biografii” Daniela Romanowicza, który większą część życia poświęcił sprawie odzyskania dawnych ziem swojego ojca. Na okres jego rządów przypadł także pierwszy najazd Mongołów na Ruś, w trakcie którego władca uciekł na Węgry, a następnie do Polski. Relacje z sąsiadami państwa Romanowiczów stanowią ważny wątek narracji źródła. Przytoczony fragment pochodzi prawdopodobnie z tak zwanego Zwodu Daniela – opowieści o życiu Daniela Romanowicza, którą wykorzystał następnie twórca Kroniiki.
-
-
Wydarzenia opisywane przez Geoffroya de Villehardouina dotyczą dziejów IV wyprawy krzyżowej i lat 1204–1207. Jego kronikarskie dzieło o oryginalnym tytule La Conquête de Constantinople zostało napisane w języku starofrancuskim. Idea zorganizowania krucjaty narodziła się w Szampanii i była także w planach papieża Innocentego III. Celem IV wyprawy było wsparcie zbrojne państw łacińskich na Bliskim Wschodzie, jednak zakończyła się zdobyciem i złupieniem Konstantynopola w roku 1204, a następnie utworzeniem Cesarstwa Łacińskiego, które przetrwało do 1261 r.
Historia templariuszy, czyli Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona zaczyna się między 1118 a 1120 r. Wówczas przedstawiciele francuskiego rycerstwa przysięgli zapewnić ochronę pielgrzymom przybywającym do Ziemi Świętej, a od króla jerozolimskiego otrzymali siedzibę. Zakon szybko stał się rozpoznawalny w całej Europie. Podczas synodu w Troyes w 1129 r. ustalono prymitywną regułę, złożoną z 72 artykułów. Przy jej układaniu korzystano z reguły św. Augustyna i św. Benedykta. Tylko normy regulujące kwestie wojskowe były owocem doświadczenia założyciela zakonu, czyli Hugona de Payens. Za twórcę pierwotnej reguły templariuszy uznaje się św. Bernarda z Clairvaux. Nowa, tzw. francuska wersja, powstała około 10 lat później i zawierała między 72 a 76 artykułów. Była pokłosiem zmian, jakie doświadczało życie zakonne: zniosła nowicjat, autoryzowała rekrutację rycerzy, którzy zostali ekskomunikowani. Korekty te stały się możliwe dzięki bulli papieża Innocentego II, która stała się ,,złotą bullą” templariuszy. Jej twórcą mógł być mistrz Robert de Craon. Różne kwestie życia zakonnego były uzupełniane na drodze tzw. statutów hierarchicznych
Descriptio terrarum to źródło, które amerykański uczony Marvin L. Colker odnalazł w 1979 r. w bibliotece Trinity College w Dublinie. Tekst był zamieszczony w pochodzącym z końca XIII w. łacińskim rękopisie nieznanego autora. Analiza tego swoistego traktatu geograficznego, którą przeprowadził zarówno jego odkrywca, jak i historycy polscy, doprowadziła do wysunięcia wniosku, że został on spisany w latach 1255–1260 przez nieznanego przedstawiciela zakonu dominikanów lub franciszkanów, najprawdopodobniej Czecha. Autor uczestniczył w nawracaniu Jaćwingów, więc znał dobrze kraje, które opisywał. Z poprawności używanych nazw wnioskować należy, że znał języki ludów bałtyjskich i to szczegóły o nich są szczególnie cenne i interesujące. Dzieło przedstawiało inną od krzyżackiej koncepcję misyjną względem bałtyjskich pogani raczej na pewno powstało w kręgu misyjnych aspiracji króla czeskiego Przemysła Ottokara II.
Karolińska reforma życia monastycznego, podobnie jak i renesans karoliński, to osiągnięcie kulturalne Franków kojarzone z osobą cesarza Ludwika Pobożnego, syna Karola Wielkiego. Nawoływanie do uporządkowania zasad funkcjonowania wspólnot klasztornych rozpoczęło się jeszcze w pierwszej połowie VIII w. Starania te za rządów Karola Wielkiego znalazły wyraz w legislacji synodalnej i królewskiej. Z czasów Ludwika Pobożnego pozostało wiele źródeł ilustrujących duże znaczenie wprowadzanych zmian, a także metody, za pomocą których je wprowadzano. Poniżej przedstawiony został kapitularz Karola Wielkiego z 789 r. Według definicji kapitularz to pochodzący z epoki Karolingów dekret, źródło normatywne, zawierające przepisy ogłoszone przez monarchę i podzielone na rozdziały (capitula). Kapitularze obejmowały nakazy i przepisy uchwalone przez króla i jego doradców bądź także przez wiec i dotyczące kwestii administracyjnych, zarówno w sferze świeckiej, jak i kościelnej. Znaczna część kapitularzy powstała zapanowania wspomnianych Karola Wielkiego i Ludwika Pobożnego. Kapitularz zawiera postanowienia dotyczące organizacji życia klasztornego i zasady dyscypliny kleru. Prezentowany poniżej kapitularz ma charakter programowy. Pokazuje on "instytucje monastyczne monarchii karolińskiej jako część systemu organizacji państwa, w którym każdy z elementów służył nadrzędnemu celowi, jakim być powinno ustrzeżenie się grzechu i osiągnięcie zbawienia przez całą chrześcijańską wspólnotę”.
Traktat jest najstarszym słowiańskim świadectwem o bogomiłach. Większość badaczy powstanie źródła kładzie na czas przed lub tuż po śmierci cara Bułgarii Piotra I (969 r.), według zaś innych mowa powstała w początkowym okresie dominacji bizantyńskiej lub w początkach XIII w. Dzieło to odkryte w XIX w. zawiera informacje o mitycznym założycielu głośnej herezji oraz czasie jej pojawienia się na bułgarskich ziemiach, jak również opisuje doktrynę bogomiłów. Kosma eksponuje przede wszystkim elementy nauki bogomiłów odnoszące się do głoszonych przez nich zasad moralnej czystości i życia w zgodzie z Ewangelią. Cytowaną pracę "można uznać za zwierciadło bułgarskiej ówczesnej rzeczywistości za rządów Piotra, ze wszystkimi jej ostrymi sprzecznościami ideologicznymi i społecznymi”.
Kronika Czechów (Chronica Boemorum), której fragmenty przytoczono, posiada nieocenione znaczenie dla historiografii czeskiej. Jak to często bywało wśród średniowiecznych dziejopisów, i jej autor, czyli Kosmas nie zawsze był obiektywny. Milczał natemat istnienia w swoim kraju obrządku słowiańskiego, jak również dużej roli panowania króla Wratysława II, skłóconego ze swoim bratem Jaromirem Gebhartem, założycielem kapituły wyszehradzkiej. Z nienawiścią kronikarz odnosił się do Polaków, Żydów, jak i Niemców oraz do rodu Wrszowców, prześladowanego i znienawidzonego przez Przemyślidów. Ingerencje Polaków w sprawy czeskie wręcz bolały go i gniewały, ponieważ Polaków uważał za dawnych trybutariuszy Czech. Dziejopis milczał także o polskiej pomocy dla kolejnych pretendentów do tronu czeskiego, pomijał lub pomniejszał polskie zwycięstwa. Nie atakował współczesnego mu Bolesława Krzywoustego panującego w Polsce, podkreślając kilkakrotnie jego pokrewieństwo z Przemyślidami. Inni polscy władcy traktowani byli przez Kosmasa dużo surowiej.
Anna Komnena, autorka Aleksjady, urodziła się w 1083 r. jako córka cesarza Bizancjum Aleksego I Komnena. W wieku 13 lat została wydana za przedstawiciela wpływowego rodu feudalnego Nikefora Bryenniosa. W chwili śmierci ojca rozpoczęła przegraną walkę o koronę cesarską z bratem Janem. Rok po osiągnięciu przez niego tronu, zorganizowała nieudany spisek na brata, za co zmuszona została do zamknięcia się w klasztorze. To właśnie separacja miała stać się przyczynkiem do powstania Aleksjady. Anna umarła z dala od cesarskiego pałacu w całkowitym zapomnieniu od ludzi i świata między latami 1153 a 1155.Wcześniej jej mąż z inspiracji cesarzowej Ireny, czyli matki Anny, napisał Materiały historyczne w czterech księgach. Dokończenie dzieła przerwała mu przedwczesna śmierć. Utwór stanowił jakby przedpole ogromnego dzieła, jakim okazała się Aleksjada. Skazana na odosobnienie Anna postanowiła ukończyć pracę ukochanego męża.
Kronika Słowian (Chronica Sclavorum) jest dziełem napisanym przez niejakiego mnicha Helmolda. Helmold pełnił funkcję proboszcza w Bozowa w Wagrii (obecnie Bosau – Niemcy). Utwór ten jest kontynuacją dzieła Gesta Hammaburgensis Ecclesiae napisanego przez Adama z Bremy. Kronika jest jednym z najważniejszych źródeł opisujących wierzenia, obyczaje, kulturę, organizację społeczną oraz życie codzienne Słowian połabskich z okresu przed przyjęciem przez nich chrześcijaństwa, źródłem wiedzy dotyczącej stosunków społeczno-politycznych w XII w. na ziemiach Obodrytów, Chyżan, Wagrów, Wieletów, które obecnie leżą na terenie Meklemburgii w Niemczech. Opisuje też wydarzenia z życia słowiańskiego księcia Gotszalka.
Informacje o życiu biografa Konrada II możemy czerpać tylko z jego własnych dzieł. Odnośnie do pochodzenia Wipona rozpatrywane są w literaturze dwie możliwości: burgundzkie lub górnoniemieckie. Wipo urodził się w końcu X w. Z pewnością otrzymał gruntowne wykształcenie. Czas jego wstąpienia do państwowej służby i być może przybycia do Niemiec, ostrożnie należy przyjmować na okres trwania wyborów królewskich w Kambie. Biografia Konrada II powstała z pewnością po zwycięstwie Henryka III nad Węgrami i po cesarskiej koronacji tego władcy 25 grudnia 1046, a przed podniesieniem buntu przez Kazimierza Odnowiciela wiosną 1050 r. Miejsce spisania kroniki świata H. Bresslau określił początkowo, umieszczając je w St. Gallen lub Reichenau, by następnie opowiedzieć się z całkowitą pewnością za Reichenau. W sprawie tej głos zabrał także Robert Holtzmann, który zauważył, że Wipo w 28. rozdziale wspomniał o Manegoldzie, który posiadał bogate lenna w opactwie Reichenau, więc bez wątpienia tam właśnie spisano kronikę.
Żywot pierwszy św. Franciszka (Vita prima sancti Francisci) autorstwa Tomasza z Celano jest pierwszym życiorysem świętego z Asyżu. Napisany bezpośrednio po śmierci Franciszka, stał się inspiracją do kolejnych tekstów poświęconych świętemu. Całość poprzedzona jest prologiem, w którym znajdujemy uzasadnienie napisania życiorysu. Część pierwsza opisuje wydarzenia od narodzin Franciszka aż do 1223 r. Przedstawione tu zostają okoliczności nawrócenia przyszłego świętego i pierwsze lata istnienia założonej przez niego wspólnoty. Część druga to opis dwóch ostatnich lat życia bohatera wraz z okolicznościami jego śmierci. Wydarzeniom po śmierci świętego, opisaniu działań służących jego kanonizacji oraz dokonanym za jego wstawiennictwu cudom poświęcona jest część trzecia. Całość dzieła wieńczy krótki epilog.
Na początku lat 80. XIX w. w piemonckim Verzuolo odkryty został papierowy rękopis, co ułatwiło zweryfikowanie teorii o początkach cypryjskiego dziejopisarstwa, poszerzając wiedzę o jego początkach, a konkretnie o trzech dziełach kronikarskich, znanych pod wspólnym tytułem jako Gestes des Chiprois (Czyny Cypryjczyków). Rękopis został po kilkudziesięciu latach przekazany do Biblioteki Królewskiej w Turynie. Na rękopis składają się trzy różnej struktury i objętości teksty, pisane w języku starofrancuskim z pewnymi naleciałościami włoskimi, z których dwa anonimowe –pierwszy i trzeci, powstały mniej więcej w zbliżonym czasie, czyli na początku wieku XIV, natomiast środkowy jest wcześniejszy, pochodzi z pierwszej połowy XIII w. i zawiera nieznaną wcześniej z innych rękopisów czy wydań narrację autorstwa Filipa z Novary, dotyczącą konfliktu cesarza Fryderyka II Hohenstaufaz Ibelinami.
Zakon Krzyżacki, po zdobyciu ziem pruskich w XIII wieku, rozpoczął intensywną budowę grodów i zamków jako elementu swojej polityki kolonizacyjnej i obronnej. Celem tych działań było umocnienie władzy zakonu oraz chrystianizacja i kontrolowanie podbitych terytoriów. Od początku XIV wieku, Krzyżacy zbudowali liczne grody, które służyły jako centra administracyjne, wojskowe i religijne. Wśród nich znajdowały się strategiczne warownie, takie jak Toruń, Chełmno, Kwidzyn oraz Ostróda, które miały za zadanie kontrolować kluczowe szlaki komunikacyjne i granice. Wznoszono również zamki, takie jak Malbork i Brodnica, które pełniły rolę głównych siedzib zakonu i ważnych ośrodków władzy. Budowa grodów i zamków przyczyniła się do szybkiego rozwoju miast i osad oraz ułatwiła chrystianizację regionu. Krzyżacy umacniali swoją obecność, zakładając wsie i miasta w pobliżu warowni, co sprzyjało rozwojowi gospodarczemu i integracji podbitych terenów z zakonem. Fragmenty „Kroniki oliwskiej” przedstawiają proces rozbudowywania sieci zamków na podbitych terenach
