Opis źródła:
Powieść doroczna (Powieść lat minionych) jest najstarszym zachowanym do naszych czasów pomnikiem historiografii ruskiej. W formie, w jakiej ją znamy, została skompilowana w drugiej dekadzie XII wieku, co tradycyjnie przypisuje się mnichowi Nestorowi. Proces jej powstawania był wieloetapowy i obejmował wykorzystanie różnego rodzaju przekazów: wcześniejszych zabytków historiografii, relacji ustnych etc. Zawarta w Powieści narracja została podzielona na zapiski roczne, które jednak mogą obejmować opis wydarzeń dziejących się na przestrzeni wielu lat. Jej przedmiotem są losy dynastii Rurykowiczów i stworzonego przez nią państwa ruskiego, a także rozrost terytorialny tego ostatniego. Opowieść ta została jednocześnie wpisana w chrześcijańską historię zbawienia.
Ostatni redaktor dopełnił właściwą narrację tak zwanym „kosmograficznym wprowadzeniem”, w którym czytelnik otrzymuje opis świata i jego podziałów, stworzony w oparciu o tradycję bizantyńską, a także dokładne informacje na temat ludów zamieszkujących teren przyszłego państwa ruskiego, a także jego sąsiadów.
Miejsce wydania:
Powieść minionych lat, tłum. opr. F. Sielicki, Wrocław 1999.
Лаврентьевская летопись, Москва-Ленинград 1926-1928 (seria: Полное собрание русских летописей, t. 1).
Miejsce przechowywania:
Российская национальная библиотека в Санкт-Петербурге, шифр: F.п.IV.2 (online: https://expositions.nlr.ru/LaurentianCodex/manuscript1.html).
Tekst źródła:
Fragment wstępu („kosmograficznego wprowadzenia”) do Powieści dorocznej
„Tak oto i za naszych czasów Połowcy zachowują teraz prawa ojców swoich: krew przelewają i chwalą się tym, jedzą padlinę i wszelką nieczystość — chomiki i susły, i pojmują swe macochy i jątrwie, i inne obyczaje ojców swoich zachowują. My zaś, chrześcijanie wszystkich krajów, gdzie wierzą w Trójcę Świętą i w jeden chrzest, i jedną wiarę wyznają, mamy zakon jeden, jako że w Chrystusie ochrzciliśmy się i w Chrystusa przyoblekli.”[1]
Słowniczek pojęć
Połowcy – lud turkijski, który począwszy od XI wieku zamieszkiwał stepy czarnomorskie. Ordy połowieckie stanowili głównego przeciwnika państwa Rurykowiczow, aczkolwiek koczownicy ci i ich przywódcy bywali także sojusznikami książąt ruskich.
Jątrew – żona brata, także siostra męża.
Zakon – zasady postępowania, sposób życia.
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy)
1. Jeśli przytoczony fragment wyszedł spod pióra twórcy ostatecznej wersji Powieści dorocznej to do jakiego stulecia odnoszą się zawarte tu informacje?
2. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy Rusinami i Połowcami, o której wspomina twórca źródła?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto
1. Przynależność do jakiej wspólnoty ludzkiej stanowi podstawę tożsamości twórcy źródła?
2. Co, poza religią, różni Rusinów od Połowców? Czy według twórcy źródła różnica ta wynika z różnicy religijnej?
Wskazówki:
Słowa „i za naszych czasów” jednoznacznie świadczą o tym, że informacje odnoszą się do momentu powstania Powieści dorocznej, czyli do początku XII wieku.
Połowców i Rusinów różni przede wszystkim religia: ci pierwsi nie podzielają wiary w Chrystusa, zaś przynależność do wspólnoty chrześcijan jest najważniejszym elementem tożsamości „Nestora”. W nieprzestrzeganiu przez koczowników chrześcijańskiego „zakonu” dopatruje on przyczyny istnienia innych różnic, związanych z obyczajami (dieta, stosunki rodzinne).
Literatura pomocnicza:
Historiografia ruska, [w:] Vademecum historyka mediewisty, red. J. Nikodem, D. A. Sikorski, Warszawa 2012, s. 149-163.
Swoboda W., Połowcy, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 4, red. G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 217.
Jakubowski W., Łużny R., Literatura staroruska, Warszawa 1971.
Kijas A., Ruś, Poznań 2014.
Poppe A., Latopisarstwo staroruskie, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 3, red. W. Kowalenko, G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 22-27
Najważniejsze cezury:
Powieść doroczna uzyskała swoją ostateczną formę w drugiej dekadzie XII wieku. Zawiera ona wykład dziejów Rusi od IX wieku do czasów współczesnych twórcy źródła.
Plik do pobrania: Połowcy
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Arkadiusz Siwko