Historia powszechna ...

Opis źródła:

Uprawiane już w XI w. pątnictwo z Rusi do Ziemi Świętej, tak bardzo się upowszechniło po pierwszej krucjacie, że w połowie XII w. wręcz zalecano odwodzić pospólstwo od takich podróży. Przedstawiony we fragmentach utwór jest relacją z podróży do Ziemi Świętej, odbytej w początkach XII w. Jego autor to ihumen, czyli przeor Daniel, mnich ruski, który na czele niezbyt licznego orszaku udał się z Rusi do Jerozolimy. Daniel w Ziemi Świętej przebywał szesnaście miesięcy. Wyprawa ta przypada na lata między 1104 a 1109 r., czyli tuż po pierwszej krucjacie (w której Rusini prawdopodobnie udziału nie brali) i powstaniu Królestwa Jerozolimskiego. W tym właśnie czasie wzmógł się niezwykle ruch pielgrzymkowy do Ziemi Świętej. Ihumen Daniel w swej wyprawie mógł liczyć na wsparcie samego króla jerozolimskiego Baldwina I, nie dziwi zatem tak długa jego obecność we wszystkich miejscach uświęconych obecnością Jezusa Chrystusa. Relacja z podróży ihumena Daniela jest niezwykle szczegółowym opisem miejsc świętych. Ze wszystkich ruskich pielgrzymów tylko ihumen Daniel utrwalił na piśmie to, co widział i czuł w czasie pobytu w miejscach tak bliskich chrześcijanom. Przez stulecia dzieło Daniela pełniło rolę za przewodnik pielgrzymom udającym się do Ziemi Świętej. O jego poczytności świadczy liczba zachowanych rękopisów.

Sam Daniel pochodził z południowej Rusi, prawdopodobnie z ziemi czernihowskiej, z bogatej rodziny bojarskiej. Jeden z historyków przypuszczał, że był on gospodarzem, zapewne właścicielem ziemskim, a będąc mnichem odpowiadał za gospodarstwo rolne. Na ihumena klasztoru w Korsuniu nad Rosią awansował, gdy prawdopodobnie był mnichem klasztoru Pieczerskiego w Kijowie. Z całą pewnością był osobą wykształconą, znał m.in. grekę i posiadał doświadczenie wojskowe. Był ortodoksyjnym przedstawicielem Kościoła Wschodniego. Dzięki temu, co sam napisał, ihumen Daniel nie jest do końca nieznaną postacią. Z powodu niezaprzeczalnego szacunku, jakiego Daniel doznał od Baldwina, niektórzy  uczeni uznali, że do Ziemi Świętej ihumen wyjechał z misją dyplomatyczną, brak jednak na to niezaprzeczalnych dowodów. Andrzej Poppe uważał, że ,,poważanie okazywane Danielowi przez króla Jerozolimy wynikać mogło m.in. z jego pozycji społecznej ihumena ruskiego, stosunków pokrewieństwa między arystokracją francuską a Rurykowiczami, a przede wszystkim chęci pozyskania przychylnej opinii dla akcji krzyżowców, innej od urabianej w Konstantynopolu, i liczenia na większy dopływ również ruskich pielgrzymów, z wielu względów pożyteczny dla nowo organizującej się państwowości”. Niektórzy naukowcy uważają, że autor ,,Pielgrzymki” jest osobą tożsamą z Danielem, biskupem Juriewa nad Rosią w latach 1114–1122. Borys Rybakow z kolei naszego ihumena uznał za bohatera byliny (tradycyjnej pieśni ruskiej) o Danile Ignatjewiczu i przypisał mu autorstwo latopisu o pochodzie przeciw Połowcom w 1111 r.

Pielgrzymka ihumena Daniela do Ziemi Świętej i pozostawiony przez niego opis podróży nie były czymś wyjątkowym. Pielgrzymowanie było praktyką ponadwyznaniową i ponadczasową, sięgającą czasów starożytnych. W literaturze staroruskiej bardzo popularne były utwory poświęcone rzeczywistym wydarzeniom, tworzone przez naocznych świadków. Takie utwory – według dzisiejszych kryteriów – można zaklasyfikować do reportaży. Główne miejsce wśród utworów tego gatunku zajmują zapiski z podróży. ,,Wędrówka jako specjalna forma literacka, jako gatunek, powstała u samego zarania literatury staroruskiej, w tym samym czasie co najstarszy zachowany latopis ,,Powieść minionych lat”, na początku XII w. Jej pierwszy twórca i zarazem najwybitniejszy przedstawiciel, ihumen Daniel, przy całej skromności charakterystycznej dla średniowiecza, ucieleśniał cechy ówczesnego społeczeństwa ruskiego, nie odgradzał się od otaczającego świata, choć jako moralista nawoływał do ascezy i powstrzymania się od korzystania z uciech życia”.

Relacja ihumena Daniela z wyprawy do Ziemi Świętej początkowo zapewne nie miała tytułu, zyskując go na przestrzeni wieków wraz z rozwojem piśmiennictwa. W swoim utworze Daniel pragnął dać świadectwo prawdzie o miejscach świętych, zwłaszcza związanych z narodzinami, męką, śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. Dzieło jest utworem oryginalnym, nieporównywalnym z utworami poświęconymi pielgrzymom powstałymi wcześniej lub współcześnie. Jego pojawienie się było odpowiedzią na potrzeby ruskiej Cerkwi w XII w.[1]

 

Miejsca wydania i tłumaczenia.

Путешествия русских людей в чужие земли, ч. 1, изд. Х. Власова, C. Петербургь 1837, s. XIX+110.

Путешествия русских людей в Святой Земле, изд. И.П. Сахаров, ч. 1, C. Петербургь 1839, s. 123.

Сказания русскаго народа собранные И. Сахаровым, т. 2, кн. 8, Путешествия русских  людей, C. Петербургь 1849, s. 1–45.

Путешествие игумена Даниила по Святой Земле в начале XII века (1113–1115), изд. Археографической коммиссии под рׅедׅ А.С. Норова, с его критическими замечаниями, C. Петербургь 1864 (https://www.prlib.ru/item/361403).

Pèlerinage en Terre Sainte de l’igoumène russe Daniel, au commencement du XIIe siècle (1113–1115), traduit pour la première fois, accompagné de notes critiques et suivi du texte russe, collationné à la commission archèographique d’après 30 manuscrits, par A. de Noroff, Sankt Petersburg 1864 (https://archive.org/details/plerinageenterr00abbgoog).

История средних веков в произведениях ее писателей…, изд. M.M. Cтасюлевич, т. III, C. Петербургь 1865.

Οδοιπορικόν είζτην Αγίαν Γήν τοΰ Ρωσον Ηγονμένου Δανιήλ κατά τάζ άρχάζ τοΰ ιβ αλώνοζ  (1113–1115), Petropolis 1867.

Життие и хоженье  Даниила Руськыя земли игумена. 1106–1108 гг., ред. М.А. Веневитинов, Правосланый палестинский сборник, т. I, вып. 3, кн. 3, C. Петербургь 1883; т. III, вып. 3, кн. 9, C. Петербургь 1885, s. XXII+297.

Die Pilgerfahrt dei russischen Abtes Daniel im heilige Land 1113–1115. Aus dem Russischen übersetzt von A. Leskien, Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins, Leipzig, 7, 1884,  s. 17–64.

The pilgrimage of the Russian Abbot Daniel in the Holy Land 1106-1107 A.D. Annotated by Sir C.W. Wilson, London 1888 i 1897, The Library of the Palestine Pilgrims’ Text Society, 4, 3.

Vie et pèlerinage de Daniel, Hégoumène Russe (1106–1107), w: Itinéraires russes en Orient, traduits pour la Société de l’Orient Latin par Mme D. de Khitrowo, I, 1, Genève 1889, s. 3–83.

Паломник Данила мниха, ред. и примечания В.П. Геннинга. Учебнал библиотека, C. Петербургь 1891.

Житье и хоженье Данила Русьскыя земли игумена. 1106–1108, текст воспроизведен по древнейшему списку XV века, изданному Православным Паслестинским Обществом, русская классная библиотека, вып. XXIV, C. Петербургь 1896.

Αρχαία Λατινικά Ελληνικά Ροσσικα καί Γαλλικά τινα οδοιπορικά ή προσκυνητάάρια τήζ Αδίαζ Γήζ συλλεγέντα καί μεταφ – ρασΰέντα ύπό Κλεόπα Μ. Κοιυλίδου καί Ίωάννου Φϖκυλίδου, Jerusalem 1912, s. 283–350.

Хоженіе Данїила игумена до святого места Іерусалима и в иншіе места, куди Господь наш Ісус Христос походил для нас грешных, w: Адрянова-Перетць В.П., Из истории русско-украинских литературных связей в XVII в. (Украинские переводы ,,Хождения” игумена Даниила и ,,Сказания Афродитиана”), исследования і материалы по древнерусской литературе, Москва 1961, s. 271–293.

Игумен Даниил, Хожение, Abt Daniil, Wallfahrtbericht, Nachdruck der Ausgabe von Venevitinov 1883/1885, mit einer Einleitung und Bibliographischen Hinweisen von K.D. Seemann, w: Slavische Propyläen, texte in Neuund Nachdrucken, Herausgegeben von D. Tschižewskij in Zusammenarbeit mit D. Gerhard, L. Müller, A. Rammelmeyer und L. Sadnik-Aitzetmüller, Band 36, W.F. Verlag, München 1970, s. LXIX, +243+16.

,,Хождение”игумена Даниила. Житье и хожденье Данила  Русьсыя земли игумена, подготовка текста, перевод і комментарии Прохорова Г.М., w: Памятники литературы Древней Руси: XII век, сост. и общая ред. Л.А. Дмитриева и Д.С. Лихачева, Москва 1980, s. 25–115, комментарии, s. 627–645.

Хожение Даниила игумена Русской земли, cоставление, подготовка текста, перевод  і комментарии Н.И. Прокофьева, w: Книга хожений. Записки руских путешественников XI–XV вв., Москва 1984, s. 204–254, комментарии, s. 387–396

Viaggio dell igumeno Daniele in Terra Santa. Un Pellagrino della Rus’ in Palestina nel  XII s.,Studi e ric. sull’ Or. crist. 8 (1985), s. 93–138.

Daniil egumeno. Itinerario in Terra santa, introduzione, traduzione e note a cura di M. Garzaniti, Roma 1991[2].

Daniela, ihumena Ziemi Ruskiej, żywot i pielgrzymowanie, w: Słowo o Bogu i człowieku. Myśl religijna Słowian Wschodnich doby staroruskiej, wybrał, przeł. i oprac. R. Łużny, Kraków 1995, s. 59–80.

Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka do Ziemi Świętej. ,,Хожение” игумена Даниила, (relacje z początku XI wieku) w przekładzie Krzysztofa Pietkiewicza, do druku przygotowali J. Grzembowska i K. Pietkiewicz, Poznań 2003.

Miejsce przechowywania źródła: 

Brak informacji o oryginale źródła. Zachowało się około 150 rękopiśmiennych kopii, z czego najstarszy pochodzi z 1496 r.

 

Tekst źródła:

Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka do Ziemi Świętej. ,,Хожение” игумена Даниила, (relacje z początku XI wieku) w przekładzie Krzysztofa Pietkiewicza, do druku przygotowali J. Grzembowska i K. Pietkiewicz, Poznań 2003, s. 75–83, 97–98.

 

O Jerozolimie

 

Święte miasto Jerozolima leży w dolinie, wokół niego góry kamienne i wysokie. [Dlatego zobaczyć je można dopiero] gdy podejdzie się blisko miasta, najpierw widać wieżę Dawidową, a potem podchodząc bliżej zobaczyć [można] Górę Oliwną i Święte Świętych i kościół Zmartwychwstania, gdzie jest Grób Pański i dopiero potem całe miasto Jerozolimę. W pobliżu Jerozolimy, przy drodze, nie dalej jak o wiorstę, jest płaskowyż. Na tej wyżynie wszyscy ludzie zsiadają z koni, stawiają tu krzyże i kłaniają się świętemu Zmartwychwstaniu patrząc w kierunku miasta. Wtedy każdy chrześcijanin [odczuwa] wielką radość widząc święte miasto Jerozolimę i tu, bywa, wierni ludzie łzy leją. Któż bowiem może nie rozpłakać się ujrzawszy tę wyczekiwaną ziemię i wodząc miejsce święte, gdzie Chrystus Bóg nasz przecierpiał męki za nas grzesznych. [Dalej] wszyscy idą pieszo z wielką radością do miasta Jerozolimy. Tu, po lewej ręce przy drodze, którą się idzie, jest kościół świętego Szczepana Pierwszego Męczennika. W miejscu tym został zabity kamieniem Szczepan Pierwszy Męczennik [Archidiakon] przez Żydów i tu jest jego grób. Tu także jest płaska kamienna skała, która rozpękła się w czasie ukrzyżowania Chrystusa. [Miejsce] to zwie się piekłem; jest to blisko muru miejskiego, na rzut [kamieniem]. Potem wszyscy ludzie z wielką radością wchodzą do świętego miasta Jerozolimy przez wielką bramę znajdującą się blisko domu Dawidowego; jest to brama od strony Betlejem, a jest to brama Beniamina. Po wejściu do Miasta droga wiedzie przez Miasto do Świętego Świętych w prawo, a w lewo do Świętego Zmartwychwstania, gdzie jest Grób Pański.

 

O Kościele Zmartwychwstania Pańskiego

 

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego jest cały zbudowany w kształcie koła, ma dwanaście kolumn okrągłych, a sześć murowanych; wyłożony jest pięknie płytami marmurowymi; drzwi ma sześcioro; na chórze ma kolumn szesnaście. Nad chórem pod kopułą wyobrażeni na mozaice są święci prorocy, wyglądają jak żywi, a mozaika nad ołtarzem wyobraża Chrystusa. Zaś w wielkim ołtarzu jest obraz z mozaiki przedstawiający wyniesienie Adama. Wyżej u góry mozaika przedstawia Wniebowstąpienie Pańskie; po obu stronach ołtarza, na kolumnach, wyobrażono na mozaice Zwiastowanie. Sklepienie kościoła nie całe jest zbudowane z kamienia, lecz jest tylko rozparte ciosanym drewnem, przypominającym rusztowanie; tak [że kościół] jest bez wierzchołka niczym nie przykryty. Grób Pański znajduje się w części kościoła nie pokrytej dachem.

A taki jest Grób Pański: jakby mała grota wyciosana w skale, drzwiczki ma tak małe, że człowiek może wejść tylko na klęczkach, jest niska, równa ze wszystkich stron, ma po cztery łokcie wzdłuż i wszerz. Po wejściu do tej groty przez małe drzwiczki, po prawej ręce jest jakby ława wyciosana w tej samej skale. Na tej ławie leżało ciało Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Teraz ta święta ława jest pokryta marmurowymi płytami. Z boku groty przebito trzy okrągłe okienka, przez te okienka można zobaczyć ten święty kamień i tam całują wszyscy chrześcijanie. W Grobie Pańskim wisi pięć wielkich lamp oliwnych. Święte te lampy palą się bezustannie dniem i nocą. Zaś owa święta ława, gdzie leżało ciało Chrystusa, jest długa na cztery łokcie i szeroka na dwa łokcie, a wysoka na pół łokcia. Trzy stopy przed drzwiami do Grobu Pańskiego leży kamień. Na tym kamieniu siedział anioł, który objawił się niewiastom i obwieścił im zmartwychwstanie Chrystusowe.

Ta święta grota wyłożona jest z zewnątrz pięknym marmurem, niczym ambona, i wokoło piękne marmurowe kolumienki stoją w liczbie dwunastu. W górze nad grotą zbudowano przepiękną kapliczkę [wspartą] na kolumnach, z wierzchu okrągłą i pozłacanymi srebrnymi łuskami okutą, a na szczycie tej wieżyczki stoi Chrystus odlany ze srebra, większy niż człowiek, a to Frankowie postawili. I teraz stoi On [Chrystus] pod samym wierzchołkiem, tym [niczym] nie przykrytym. Do tej kaplicy prowadzi troje drzwi tak przemyślnie zbudowanych, jakby krata z krzyżyków. Tymi drzwiami wchodzą ludzie do Grobu Pańskiego. To jest właśnie Grób Pański, ta mała grota, o której opowiedziałem, czego dowiedziałem się dokładnie od [ludzi] będących tu od dawna i dobrze znających wszystkie miejsca święte.

Bazylika Zmartwychwstania ma kształt okrągły, zarówno wzdłuż, jak i wszerz ma zaś trzydzieści sążni. Są też w niej przestronne pomieszczenia i w tych pomieszczeniach, tam na górze mieszka patriarcha. Od drzwi grobowych do wielkiego ołtarza jest sążni dwanaście. Tu za ścianą, za ołtarzem, jest Pępek świata, a nad nim zbudowano sklepienie, na którym jest mozaika przestawiająca Chrystusa, i napis mówi ,,tą piędzią moją zmierzyłem niebo i ziemię”.

 

O miejscu w środku ziemi, gdzie ukrzyżowano Chrystusa

 

Od Pępka świata do [miejsca] ukrzyżowania Chrystusa, do skraju, jest sążni dwanaście. Ukrzyżowanie Pańskie znajduje się na wschód [od Zmartwychwstania], na skale wyższej niż drzewce [kopii]. Zaś skała ta była okrągła, jakby mała górka. Na środku tej skały, na samej górze wyciosany jest otwór głęboki na łokieć, a szeroki mniej niż piędź, okrągły, tu był osadzony Krzyż Pański. Pod spodem pod tą skałą spoczywa głowa Adama, pierwszego stworzonego człowieka.

[W chwili] ukrzyżowania Pańskiego, gdy na krzyżu Pan Nasz Jezus Chrystus oddał Ducha swego, wtedy katapetazma świątyni rozdarła się, skały popękały, tak i ta skała rozpękła się nad głową Adamową i tą szczeliną zeszła krew i woda z boku Pańskiego na głowę Adamową i zmyła wszystkie grzechy rodu ludzkiego. Rozpadlina ta znajduje się w skale, po prawej stronie od miejsca Ukrzyżowania Pańskiego i po dziś dzień można oglądać to święte znamię.

 

O miejscu czaszki

 

   Miejsce ukrzyżowania Pańskiego i święta skała są otoczone w całości murami, w górze nad Ukrzyżowaniem wznosi się sklepienie chytrze ozdobione cudną mozaiką; na wschodniej stronie na ścianie przedstawiony jest na mozaice Chrystus rozpięty na krzyżu, zmyślnie i cudnie, po prostu jak żywy, i na wielkość, i wzrost – taki jaki był wówczas. A na stronie południowej namalowane jest Zdjęcie z Krzyża, tak samo cudnie. Drzwi jest dwoje, wchodzić trzeba w górę po schodach. Do drzwi jest siedem stopni, a gdy w nie wejdziesz, [jeszcze] siedem stopni, które są wymoszczone płytami z czerwonego marmuru.

   Na dole pod Ukrzyżowaniem, tam gdzie jest głowa [Adama], także jest przybudówka, niczym mała kaplica i pięknie ozdobiona mozaiką i wymoszczona pięknym marmurem: to miejsce zwie się Kraniowe i to jest miejsce czaszki; a góra gdzie jest Ukrzyżowanie – zwie się Golgota. Od Ukrzyżowania do Zdjęcia [z Krzyża] jest sążni pięć. Tu blisko w kierunku północnym od Ukrzyżowania jest miejsce, gdzie rozdzielili [między siebie] szaty Jego, i tu drugie miejsce, gdzie nałożyli wieniec cierniowy na głowę Pańską i w szatę szkarłatną dla szyderstwa [Go] odziali. […]

 

O mieście Jerozolimie

 

   Zaś miasto Jerozolima jest wielkie i całkowicie otoczone potężnymi murami, równymi z każdej strony, w cztery kąty na kształt krzyża jest zbudowane; a wokół niego są liczne wąwozy i góry skaliste. Jest to miejsce pustynne; ani rzeki, ani potoku, ani źródła nie ma nigdzie w pobliżu Jerozolimy, a tylko jedynie sadzawka Siloe; więc wszyscy ludzie i zwierzęta w tym mieście żywią się wodą deszczową. Na tych kamieniach wokół Jerozolimy, mimo braku deszczu, rodzą się dobre zboża, tylko dzięki woli i łasce Bożej pszenica i jęczmień rosną nadzwyczajnie: bo z jednej zasianej kadzi zbierają dziewięćdziesiąt kadzi, a inni sto kadzi z jednej [wysianej] kadzi; czyż nie jest to łaska Boża dla ziemi tej świętej. Wokół Jerozolimy znajdują się liczne winnice i drzewa owocowe bardzo urodzajne; figi i granaty [?], i oliwki, i strąkowe, i wszystkie inne rozmaite niezliczone drzewa rosną w całej tej ziemi. I w tejże Górze Oliwnej, niedaleko na południe od Wniebowstąpienie Pańskiego, jest głęboka grota, w której jest grób Świętej Pelagii nierządnicy; tu blisko żyje słupnik, mąż bardzo świątobliwy. […]

 

Słowniczek pojęć:

Wiorsta – https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiorsta

Św. Szczepan – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Szczepan;3982675.html

Wyniesienia Adama – wyobrażenie zejścia Jezusa do piekła; trzymając za rękę Adama, Chrystus wyprowadza Adama z piekła. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 77,  przyp. 88.

Łokieć – miara długości, na Rusi XII–XV w. łokieć był równy 44–46 cm; istniał także łokieć 38 cm. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 79, przyp. 91.

Frankowie – w czasach krucjat Frankami określano przybyszów z Europy Zachodniej. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 80, przyp. 96.

Sążeń – miara długości równa rozłożonym rękom mężczyzny, zwykle mieszcząca się w granicach 176–184 cm. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 80, przyp. 97.

Pępek świata – środek ziemi, identyfikowany z Jerozolimą. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 80, przyp. 100.

Piędź – https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/piedz;3957082.html

Katapetazma świątyni – Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 82, przyp. 103.

Sadzawka Siloe – sadzawka stanowiąca w Jerozolimie najważniejsze źródło zaopatrzenia w wodę. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 97, przyp. 174.

Kadź – na Rusi największa miara objętości materiałów sypkich = 229, 32 kg. Za: Ihumena Daniela z ziemi ruskiej pielgrzymka…, s. 98, przyp. 175.

Św. Pelagia – https://www.fronda.pl/a/Sw-Pelagia-Nawrocona-nierzadnica,205778.html

Słupnik – https://sjp.pwn.pl/sjp/slupnik;2521949.html

 

Pytania do źródła:

Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):

1.Czy w tekście źródła można dostrzec elementy wskazujące na fakt, że opisywana podróż odbyła się już po I krucjacie?

2.Co ma świadczyć o tym, że Grób Pański jest rzeczywistym miejscem pochówku Jezusa Chrystusa?

3.Dla wyznawców jakich trzech wielkich religii monoteistycznych Jerozolima jest miejscem świętym?

 

Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:

1.Które z wymienionych przez źródło miejsc świętych są także ważne dla wyznawców judaizmu i islamu?

2.Kto – począwszy od I w. p.n.e. do wieku XII – sprawował władzę w Jerozolimie?

3.Czym jest syndrom jerozolimski? Czy przedstawiony fragment relacji z podróży może wyjaśniać przyczyny jego występowania?

 

Literatura pomocnicza:

Barbur E., Miasto Bogów: 3000 lat Jerozolimy, ,,Wprost” 1996, nr 52, s. 83–84, 86.  Montefiore S.S., Jerozolima. Biografia, tłum. M. Antosiewicz, W. Jeżewski, Warszawa 2017, passim (https://doci.pl/Drakota/s-s-montefiore-jerozolima-biografia+fnmxx111).

Palestyna za czasów Pana Jezusa. Plan Jerozolimy w czasie śmierci P. Jezusa. Egipt i Kanaan  z oznaczeniem pochodu Izraelitów przez pustynię, po 1800 (mapa)

(https://polona.pl/item/palestyna-za-czasow-pana-jezusa-plan-jerozolimy-w-czasie-smierci-p-jezusa-egipt-i,MTM1MzA0OTI4/0/#info:metadata).

Pełech T., Jerozolima zdobyta!: dramat roku 1099 w kilku odsłonach, Wrocław 2021, passim.

Rosik M., Miejsca biblijne na każdy dzień roku: od Edenu do niebiańskiej Jerozolimy, Warszawa 2022, s. 92, 96–97, 187, 220, 230, 233–235, 249–250, 265.

Runciman S., Pierwsza krucjata i założenie Królestwa Jerozolimskiego, przeł. J. Schwakopf, posł. opatrzył B. Zientara, Katowice 2009, passim.

 

Najważniejsze cezury:

W 1104 r. trwała jeszcze pierwsza krucjata. Krzyżowcy rozpoczęli oblężenie Akki, która ostatecznie została włączona do Królestwa Jerozolimskiego, stanowiąc jego główny port. W tym samym roku Turcy Seldżuccy zwyciężyli nad wojskami chrześcijańskimi w bitwie pod Harran, kończąc w ten sposób próbę zdobycia przez krzyżowców tego miasta. W Niemczech rozpoczęła się wojna domowa między Henrykiem IV a jego synem Henrykiem V. Henryk IV abdykował w kolejnym roku. W 1109 r. na Polskę najechał wspomniany król niemiecki Henryk V, ponieważ uprzednio książę Bolesław Krzywousty odmówił spełnienia żądań władcy niemieckiego, m.in. przywrócenia do współrządów swojego starszego brata Zbigniewa. Strona polska skutecznie odparła atak. W tym samym roku po sześciu latach oblężenia krzyżowcy zdobyli Trypolis i założyli Hrabstwo Trypolisu.

 

Plik do pobrania: Pielgrzymka ihumena Daniela do Ziemi Świętej

Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Karolina Maciaszek