Opis źródła:
Z tekstu o autorze dowiadujemy się tylko tego, że jest on pochodzenia arabskiego. Tekst nawiązuje do rytuałów pogrzebowych Rusów w X wieku. Ukazuje on dokładne czynności, które poganie wykonywali po śmierci danej osoby. Jest dobrym przykładem różnic w obrządku w zależności od statusu majątkowego osoby zmarłej. Jest dowodem na to, że Rusowie wierzyli w jakąś formę życia pozagrobowego. Tekst ma służyć wniesieniu nowych informacji na temat życia religijnego pogan i może być to forma sprawozdania z podróży arabskiego pisarza. Ustalenie, kim był lud Ar- Rus budzi kontrowersje. Jedni badacze twierdzą, że to Rusini a inni - że Skandynawowie lub też że relacja arabskiego pisarza pokazuje przemianę ludności skandynawskiej przybyłej na tereny Rusi w słowiańską.
Miejsce wydania:
Ibn Fadlan, Kitab. Na podstawie rękopisu meszhedzkiego, {w:} Źródła arabskie do dziejów słowiańszczyzny , t. 3, oprac. A. Kmietowicz, F. Kmietowicz, T. Lewicki, Wrocław 1985.
Tekst źródła:
Opowiadano mi [nieraz], że czynią oni (tj. ar-Rus) ze swoimi przywódcami po [ich] śmierci rzeczy, z których najmniejszą jest palenie [zwłok]. Miałem ochotę zapoznać się z tym bliżej, aż wreszcie doszła do mnie wieść o śmieci pewnego znacznego człowieka spośród nich. Włożyli go do grobu, który przykryli [dachem], na dziesięć dni, dopóki nie ukończyli krojenia i szycia jego odzieży.
A to [bywa tak], że gdy [umrze] ubogi człowiek spośród nich, sporządzają dla niego małą łódź, wkładają go do niej i spalają ją, zaś dla bogatego zbierają [najpierw całe] jego mienie i dzielą na trzy [równe] części. Jedna trzecia [jest przeznaczona] dla jego rodziny, za drugą część kroją dla niego odzienie, a za trzecią przygotowują nabid, który wypijają w dniu, w którym zabije się jego niewolnica i zostanie spalona wraz ze swym panem. Gdy umrze ich naczelnik, jego rodzina powiada do jego niewolnic i niewolników: „Kto z was umrze razem z nim?" Odpowiada [wtedy] ktoś z nich: „Ja". A kiedy to powie, jest to już obowiązujące, nie może wycofać się - a gdyby [nawet] chciała tego, nie dopuszczą. Przeważnie tymi, które to czynią, są niewolnice. (...) Niewolnica zaś, każdego (z tych] dni piła i śpiewała, wesoła i [jakby] oczekując czegoś radosnego.[...]
Wy, <<Arabowie, jesteście głupcami!>> <Spytałem: „dlaczego?: Odparł: Bo wy bierzecie człowieka [nawet] najbardziej wam drogiego i najbardziej poważanego przez was, i wrzucacie> go do ziemi i pochłania go ziemia, robactwo i czerwie. My zaś spalamy go w mgnieniu oka i wchodzi do <raju> od razu i w tymże momencie"
Słowniczek pojęć:
ar-Rus- tak autor tekstu określa opisywany lud. Do dziś naukowcy spierają się o tożsamość ludów, do których dotarł arabski uczony. Opisywane ludy są często identyfikowane z Wikingami albo Rūsami.
Ahmad ibn Fadlan- arabski pisarz i podróżnik z X wieku. Ibn Fadlan spisał swoje relacje z podróży po powrocie do Bagdadu. Zawierają one m.in. bardzo cenne pod względem etnograficzno-religioznawczym opisy rytuałów pogrzebowych odwiedzanych przez niego plemion. Pytania do źródła.
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):
1. Jak wygląda obrządek pogrzebowy w społeczności Rusów? Wymień poszczególne jego elementy.
2. Wymień różnice w pochówku osoby bogatej i biednej
3. Wskaż czym różnił się obrządek pogrzebowy u pogańskich Rusów i Arabów
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:
1. Czego dowiadujemy się ze źródła o strukturze społecznej plemienia?
2. Co mówi o położeniu kobiet?
3. istnieniu jakich rzemiosł u opisywanego ludu dowiadujemy się ze źródła?
4. Czego dowiadujemy się o jego religii?
Literatura pomocnicza:
Szczepanik P. Słowiańskie wizje świata pozagrobowego. Obraz mityczny i jego ziemskie realizacje, {w:} Człowiek wobec śmierci na przestrzeni dziejów. Materiały z VII Ogólnopolskiej Sesji Interdyscyplinarnej z cyklu ,,Historia-różne perspektywy”, red .J. Kordel, M. Sas, Warszawa 2011.
Montgomery J. E., Ibn Fadlan and the Rusiyyah, ,,Journal of Arabic and Islamic Studies”, t.3, 2000.
Lewicki T.. Obrzędy pogrzebowe pogańskich Słowian w opisach podróżników i pisarzy arabskich głównie z IX-X w., ,, Archeologia”, t. 5, 1952-1952.
Najważniejsze cezury:
W 921 roku kalif Al-Muqtadir wysłał Ahmāda ibn Fadlān w zamorską ekspedycję do królestwa Bułgarów, znajdującą się na terenie współczesnej Rosji. Arabski uczony zapisał swoje obserwacje w formie relacji. Po raz pierwszy została przetłumaczona i opublikowana w 1823 roku. W 1923 roku turecki uczony Zeki Validi Togan natknął się na oryginał oryginału manuskryptu w bibliotece znajdującej się w irańskim mieście Maszhad.
Plik do pobrania: Ibn Fadlan, Kitab. Na podstawie rękopisu meszhedzkiego
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Małgorzata Ząbek