Opis źródła:
Syberya - praca napisana przez Amerykanina, George’a Kennana, który zawarł w niej swoje wrażenia z pobytu na Syberii w 1884 roku. Kennan był pionierem badań nad Rosją w Stanach Zjednoczonych. W swojej czterotomowej publikacji zawarł nie tylko wrażenia z pobytu na Syberii, ale również analizę systemu więziennictwa w ramach tzw. zsyłki. Niżej prezentowany tekst źródłowy jest fragmentem wyżej wymienionej publikacji, w którym autor charakteryzuje handel rzeczny w Niżnym Nowogrodzie, opisuje mieszkańców miasta, jak i uczestników jarmarku, podając przy okazji liczby dotyczące kwestii gospodarczych i zestawiając stan faktyczny, jaki zastał w Rosji ze swoimi wyobrażeniami.
Miejsce i data wydania:
Warszawa, 1911 r.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Oryginał znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Wersja zdigitalizowana, dostępna jest online:
https://kpbc.umk.pl/dlibra/show-content/publication/edition/72685?id=72685
Tekst źródła (fragment):
Co godzina prawie odbijają od brzegu parowce, udając się w dół Wołgi, ku granicy syberyjskiej lub też ku morzu Kaspijskiemu; wielkie barki czarne ładują lub wyładowują robotnicy Tatarzy; małe jednokonne drewniane “telegi” - wyglądają one jak półbeczułki osadzone na czterech kołach - wywożą wyładowane towary; szeroką, pełną kurzu ulicę zapełnia przez dzień cały ruchliwy tłum kupców, chłopów, pielgrzymów, żebraków, włóczęgów.
[...]
Różnorodność typów ludowych jest, być może, w czerwcu nie tak wielka, jak podczas jarmarku wrześniowego, ale właściwości ubiorów czynią wtedy prawie każdą postać wśród tłumu interesującą dla obcego widza. Tu ogorzały Tatar w okrągłej krymce na głowie i długim chałacie; tam włościanin rosyjski w zatłuszczonym kożuszku, w niezgrabnem splecionem z łyka obuwiu i w grube płótno owiniętemi nogami, obwiązanemi sznurami; mnichy o podejrzanym wyglądzie z długiemi brodami i włosami, żebrzą o łaskawe datki na szpitale i cerkwie. Przyjmują oni drobne ofiary, podsuwając deseczki, obciągnięte czarnym aksamitem i rzucają je potem do cynowych puszek, opatrzonych w kłódki i wiszących im na szyi. [...]
Co szczególniej uderza podróżnika w południowo-wschodniej Rosyi zaraz na wstępie, to wszędzie widniejący ożywiony ruch handlowy, który wykazuje niewyczerpane środki kraju. Amerykanin przedstawia sobie południowo-wschodnią Rosyę, jak jedno pastwisko lub pole orne, które zaspakaja potrzeby rzadko rozsianego, o niskiej kulturze zaludnienia, ale co się tyczy ruchu handlowego to sądzi, że kraj ten nie może się porównać z najwięcej zacofanym stanem Unii. Zdumienie jego byłoby nie małe, gdyby ujrzał tu w Niższym Nowogrodzie rzekę, pokrytą statkami na przestrzeni często od sześciu do ośmiu mil i gdyby się dowiedział, że regulowanie stosunków komunikacyi wodnej podlega specyalnemu sądowi żeglugi, że przystań wyładunkowa poddana jest władzy mianowanego przez ministeryum handlu wyższego urzędnika [...]; gdyby dowiedział się, że komunikacya parostatkowa na Wołdze i jej dopływach jest jeszcze znaczniejszą, niż na Mississipi, że wartość transportów handlowych, które przewożą po jednym tylko dopływie, po Kamie, dosięga rocznie 15 milionów dolarów, że wreszcie wody Wołgi unoszą rocznie na 7000 statków 5 milionów ton ładunku, przyczem znajduje zajęcie 200 000 flisaków. Wykształcony jaki Amerykanin może i wiedział o tem wszystkiem, ale dla mnie było to nowością i odkrycie tego olbrzymiego ruchu wprawiło mnie tem niemniej w zdumienie.
Słowniczek pojęć:
George Kennan - amerykański podróżnik, dziennikarz i historyk, znany z tego, że był jednym z pionierów badań nad historią Rosji w USA. Od 1864 roku pracował na Kamczatce, następnie przebywał na Syberii przez rok w 1884, zaś w 1891 roku zakazano mu wjazdu do Rosji, ze względu na nieprzychylne, według rosyjskich władz, fragmenty jego prac. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/George_Kennan_(podr%C3%B3%C5%BCnik)
Tatar - grupa ludów tureckich, wywodząca się z terenów północno-wschodniej Mongolii oraz rejonu Bajkału. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tatarzy
Chałat - szeroka wierzchnia odzież zapinana z przodu, noszona głównie przez Żydów w Europie Wschodniej.
Niżny Nowogród - miasto rosyjskie założone w 1221 roku jako gród obronny, znajdujące się przy granicy pomiędzy Azją a Europą.
Pytania do źródła
Pytania do uczniów szkoły podstawowej i średniej (poziom podstawowy):
- W jaki sposób autor tekstu źródłowego charakteryzuje gospodarcze aspekty południowo-wschodniej Rosji? Czy spodziewał się tego, co zastał na miejscu?
- Jaki obraz Rosji funkcjonował w świadomości przeciętnego Amerykanina, w świetle tekstu źródłowego? Odpowiadając, przytocz odpowiedni fragment.
- Wiedząc, że pod sam koniec XIX wieku, około 1900 roku, cztery centy były warte tyle, ile obecnie jeden dolar, określ ile wart byłby handel roczny na Kamie. Wykorzystaj dane przedstawione w tekście źródłowym.
- Czym zajmowano się, głównie, w miejscowościach nadrzecznych, takich jak Niżny Nowogród? Czy w tamtym okresie, około 1884 roku, można mówić o złej kondycji gospodarki rosyjskiej? Odpowiedz, wskazując konkretne fragmenty z tekstu źródłowego.
- Czy struktura społeczna Rosji tamtego okresu była jednorodna? Czy występowała tam pewna różnorodność? Odpowiedz korzystając z wiedzy własnej oraz tekstu źródłowego.
Wskazówki:
Odpowiadając na pytania warto pamiętać o tym, że okolice Syberii w pobliżu Niżnego Nowogrodu, czy nawet dalej, były na tyle oddalone od Stanów Zjednoczonych i na tyle obce, że wątpliwym jest, aby jakikolwiek przeciętny Amerykanin choćby zaszczycił myślą tę część świata. Stąd też, gdy autor tekstu źródłowego ujrzał na własne oczy, że nie ma większych różnic pomiędzy gospodarką i handlem rzecznym na Wołdze i Mississippi, był zdumiony.
Pomimo tego, że liczba 15 mln dolarów wydaje się duża, to, gdyby przeliczyć to na obecną wartość dolara, byłaby ona jeszcze większa. Różnice w wartości walut w różnych okresach wynikały, oczywiście, m.in. ze spadku wartości pieniądza, czyli z inflacji.
Warto również pamiętać o tym, że Syberia była miejscem, w którym mieszały się różne narodowości, kultury i grupy społeczne oraz etniczne.
Najważniejsze cezury:
1855 - 1881 - panowanie Aleksandra II
1861 - uwłaszczenie chłopów w Rosji
1881 - 1894 - panowanie Aleksandra III
1904 - 1905 - wojna rosyjsko-japońska
Literatura pomocnicza:
Chwalba A., Historia Powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2013.
Plik do pobrania: George Kennan o Niżnym Nowogrodzie i handlu rzecznym
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Łukasz Wołczyk