Opis źródła:
Wspomnienia Ułana z 1863 roku spisane zostały przez Walerego Przyborowskiego i wydane pod pseudonimem Zygmunt Lucjan Sulima. Jest to, częściowo, próba przywołania i zrelacjonowania wydarzeń, w jakich Przyborowski brał udział w czasie powstania styczniowego, częściowo zaś próba zapisania historii tegoż powstania. Niżej przedstawiony tekst źródłowy jest fragmentem Wspomnień… i ukazuje trudności organizacyjne powstania styczniowego oraz zwraca uwagę na stojące w opozycji do siebie ugrupowania, a także charakteryzuje je pokrótce.
Miejsce i data wydania:
Poznań 1874 r.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
W wersji cyfrowej:
https://polona.pl/item-view/2cec39cd-b3bd-45e8-af2f-227414eb9c9e?page=4
Tekst źródła (fragment):
Z chwilą, w której ruch rewolucyjny przybrał nieco większe rozmiary, ogarnąwszy sobą wszystkie umysły, wyróżniamy od razu w samem jego centrum dwa stronnictwa, dążące wprawdzie do jednego celu, ale różnemi środkami i z różnym poglądem na rzeczy. Stronnictwa te znane są w historii pod nazwą: czerwonych i białych. W skład pierwszych wchodziła przeważnie sama młodzież zapalona, gorąca, stojąca sama o sobie, nie opierająca się na żadnej uznanej powadze. W stronnictwie zaś białych, umiarkowanych jakby ich właściwiej nazwać wypadało, widzimy ludzi statecznych, powagi majątkowe i imienia. Patria ta dążyła także do zbrojnego powstania, ale powoli, odkładając jego termin na czas nieoznaczony. Z niej to właściwie wypłynęły pierwsze zawiązki organizacji rewolucyjnej, które wkrótce pochwycone przez czerwonych, doprowadzone do możliwej doskonałości, niby siecią cały kraj oplotły.
Słowniczek pojęć:
Czerwoni – radykalni działacze demokratyczni w Królestwie Polskim. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stronnictwo_czerwonych
Biali – potoczna nazwa umiarkowanego obozu w polskim ruchu narodowym. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stronnictwo_bia%C5%82ych
Zygmunt Lucjan Sulima – polski historyk, pisarz, uczestnik powstania styczniowego. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Walery_Przyborowski
Powstanie Styczniowe – zryw narodowowyzwoleńczy, który wybuchł w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_styczniowe
Pytania do źródła
Pytania do uczniów szkoły podstawowej:
1. Jakie były przyczyny wybuchu powstania styczniowego? Czy było zaplanowane, czy wybuchło szybciej, niż planowano?
2. Kto był pierwszym przywódcą powstania styczniowego? Gdzie stoczona została pierwsza bitwa powstania? Przeciwko jakiemu państwu wymierzone było powstanie styczniowe?
3. Kiedy wybuchło powstanie styczniowe?
4. Jakie były skutki wybuchu powstania styczniowego?
Pytania do uczniów szkoły średniej:
1.Kto organizował powstanie styczniowe? Dlaczego wybuchło? Kto był jego pierwszym dowódcą/dyktatorem?
2.W jakich okolicznościach wybuchło powstanie styczniowe? Czy było zaplanowane, czy wybuchło szybciej, niż planowano?
3.W jaki sposób autor tekstu źródłowego charakteryzuje dwa ugrupowania? Kim byli ich członkowie? Która z nich dała sygnał do wybuchu powstania?
4.Jakie były skutki wybuchu powstania styczniowego?
Wskazówki:
Powstanie styczniowe ogarnęło prawie cały kraj i zachęciło do udziału również Polaków przebywających poza granicami Królestwa Polskiego. Był to zryw ogólnonarodowy, stąd też brało w nim udział wielu ludzi o różnych światopoglądach i przekonaniach. Brali w nim udział i przygotowywali je ludzie tak młodzi, jak i starszego pokolenia. Nic więc dziwnego, że mogły z tego wynikać różnorakie konflikty i niedomówienia.
Iskrą, która napędziła wybuch powstania była, jak zgodnie uważają historycy, branka przeprowadzona w Warszawie pod koniec 1862 roku.
Również nazwy: biali i czerwoni, kojarzyć się mogą dość jednoznacznie. Warto zwrócić uwagę na to, w jaki sposób opisał te dwa ugrupowania autor tekstu źródłowego.
Najważniejsze cezury:
14/15 stycznia 1863 - branka przygotowana w Warszawie przez Aleksandra Wielopolskiego
22/23 stycznia 1863 – wybuch powstania styczniowego
Literatura pomocnicza:
Chwalba A., Historia Polski 1795 – 1918, Warszawa 2000.
Kieniewicz S., Powstanie Styczniowe, Warszawa 2024.
Plik do pobrania: Wspomnienia Ułana z 1863 r.
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Łukasz Wołczyk