Opis źródła:
Budowę stalinowskiego aparatu represji Polski Ludowej (określanego potocznie jako Urząd Bezpieczeństwa) rozpoczęto jeszcze w okresie tak zwanej „Polski Lubelskiej”, w drugiej połowie 1944 roku. W jego skład wchodziły wszystkie jednostki podlegające Resortowi, a następnie Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego składające się na sieć wojewódzkich, miejskich i powiatowych placówek. Ponadto ramach struktur funkcjonowały wojska wewnętrzne (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego) i organy porządkowe, takie jak Milicja Obywatelska. Po odwilży październikowej w 1956 roku rolę tajnej policji i aparatu represji przejęła Służba Bezpieczeństwa, będąc częścią Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Przytoczony fragment jest częścią pracy dyplomowej poświęconej dziejom systemu szkolenia kadr, obronionej w głównej placówce edukacyjnej aparatu represji Polski Ludowej – Wyższej Szkole Oficerskiej im. Feliksa Dzierżyńskiego.
Miejsce wydania:
E. Gurbala, Wojenne źródła służby bezpieczeństwa i geneza jej systemu szkolenia kadr jako element tradycji Wyższej Szkoły Oficerskiej im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie, praca dyplomowa WSO, Legionowo 1988, AIPN, 001708/3462, k. 63, za: A. Jusupović, „Nie matura, lecz chęć szczera zrobi z ciebie oficera”, czyli rola przyzakładowego szkolnictwa w kształceniu kadr RBP/MBP/MSW (1944–1990), „Dzieje Najnowsze”, r. 47, 2015, nr 4, s. 95.
Miejsce przechowywania:
https://kpbc.umk.pl/Content/210047/KM_01046_1934_80.pdf
Tekst źródła:
Budowa systemu szkolenia kadr bezpieczeństwa Polski Ludowej
Zbudowanie aparatu Służby Bezpieczeństwa należało do zadań trudnych i złożonych. Miał to być bowiem aparat o całkowicie nowym charakterze, zespolony z masami pracującymi i służący ich interesom klasowym. Bezpośrednie powiązanie tego aparatu z mechanizmami rządzenia sprawiło, że w odróżnieniu od innych ogniw aparatu państwowego — nie mógł on oprzeć się na kadrach przedwrześniowych aparatu bezpieczeństwa służącego burżuazji do ochrony jej panowania klasowego, do walki z siłami rewolucyjnymi i postępowymi.
Słowniczek pojęć:
Masy pracujące – w doktrynie marksistowskiej składały się na nie klasa robotnicza, chłopstwo oraz postępowa część inteligencji
Interes klasowy – kategoria ideologiczna oznaczająca zbiorową świadomość ludzi o podobnych interesach ekonomicznych
Burżuazja – w ujęciu marksisowskim pojęcie to oznacza posiadaczy środków produkcji
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy)
1.Czy według autora przewidywano wykorzystanie funkcjonariuszy przedwojennej Policji Państwowej w budowie aparatu bezpieczeństwa Polsku Ludowej?
2.Jaki miał być nadrzędny cel funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto
1.Co według autora różnić miało aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej od tego, który funkcjonował w II Rzeczypospolitej? Jaka była wspólna cecha charakterystyczna obydwu struktur?
2.Czy autor używa w odniesieniu do aparatu bezpieczeństwa nazewnictwa stosowanego w okresie stalinizmu?
3.Co świadczy o tym, że autor przytoczonego fragmentu pisał w duchu ideologii obowiązującej w Polsce Ludowej i całym Bloku Wschodnim?
4.Czy organa bezpieczeństwa Polski Ludowej nawiązywał, przynajmniej w sferze symbolicznej, do swoich sowieckich odpowiedników?
Wskazówki:
Wspólną cechą służb bezpieczeństwa II Rzeczypospolitej (na przykład Policji Państwowej) i Polsku Ludowej był, w opinii autora, ścisły związek z „mechanizmami rządzenia”. Z tego powodu w budowie powojennych struktur niemożliwe (lub niewskazane) było opieranie się na przedwojennych kadrach. Natomiast tym, co różnić miało te dwa aparaty był wymiar ideologiczny: „bezpieka” Polski Ludowej miała w założeniu przede wszystkim służyć sprawie „mas pracujących”, podczas gdy ich odpowiedniki sprzed września 1939 roku miały być narzędziem w rękach „burżuazji”, za pomocą których mogła ona bronić własnych interesów.
Ciekawym aspektem przytoczonego fragmentu jest nomenklatura: mimo, że autor odnosi się do czasów kształtowania się służb Polski Ludowej, to jest do okresu 1944-1956, używa wprowadzonej w czasach późniejszych nazwy Służba Bezpieczeństwa. Z kolei pojęcia takie jak „interes klasowy” albo „masy pracujące” wskazują, że praca pisana była w duchu marksizmu. W kwestii nazewnictwa stosowanego w ramach organów bezpieczeństwa warte uwagi jest też obecne w nazwie Wyższej Szkoły Oficerskiej, w której murach powstała cytowana praca, nawiązanie do osoby Feliksa Dzierżyńskiego, twórcy aparatu terroru Rosji Sowieckiej.
Literatura pomocnicza:
1.Jusupović A., „Nie matura, lecz chęć szczera zrobi z ciebie oficera”, czyli rola przyzakładowego szkolnictwa w kształceniu kadr RBP/MBP/MSW (1944–1990), „Dzieje Najnowsze”, r. 47, 2015, nr 4, s. 95-118.
2.Zarys historii szkolnictwa zawodowego resortu spraw wewnętrznych, cz. 1: Szkoły oficerskie, red. J. Góralewska, C. Jene, Warszawa 1983.
3.Zblewski Z., Leksykon PRL-u, Kraków 2000.
4.Zblewski Z., Dudek A., Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu, Warszawa 2008.
Najważniejsze cezury:
21 lipca 1944 roku – powstanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w ramach którego powstał Resort Bezpieczeństwa Publicznego
28 listopada 1956 roku – przekształcenie aparatu bezpieczeństwa PRL w Służbę Bezpieczeństwa
1988 rok – powstanie pracy E. Gurbali
31 lipca 1990 roku – koniec działalności Służby Bezpieczeństwa.
Plik do pobrania: Budowa systemu szkolenia kadr bezpieczeństwa Polski Ludowej
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Arkadiusz Siwko