Opis źródła:
Gazeta Górnicza. Pismo tygodniowe dla polskich górników i hutników, poświęcone oświacie oraz sprawom zawodowym i zarobkowym była polskim czasopismem skierowanym do osób związanych z przemysłem górniczym. Prezentowany fragment numeru 31 z roku 1912 przedstawia kwestię ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, które w 1911 r. wprowadzono w Wielkiej Brytanii. Istotą tego artykułu jest nie tylko przedstawienie zasad funkcjonowania ubezpieczenia, ale także zwrócenie uwagi na konieczność jego wprowadzenia w innych państwach.
Miejsce wydania:
Gazeta Górnicza, 1912, nr 31, s. 1.
Tekst źródła:
Ubezpieczanie bezrobotnych w Anglii.
Angielskie ubezpieczenie społeczne, zapoczątkowane przez Lloyda Georgea, jest bezsprzecznie monumentalnym dziełem, które we wszystkich swych częściach można służyć za wzór dla reform społecznych dla całego kontynentu. Jedna część ubezpieczenia jednak, mianowicie ubezpieczenie dla bezrobotnych, wprowadza istotę ubezpieczenia na nowe tory. Nowoczesna Anglia, której kapitalizm wychowany został przez potężną organizację pracy do poważniejszego i głębszego zastanowienia się nad kwestiami społecznemi, uznał przez to, że brak pracy dla robotnika jest tak samo groźny, jak choroba, starość lub niezdolność do pracy - i dla tego podniesienie ekonomicznego położenia klasy robotniczej przez ubezpieczenie dla bezrobotnych jest niemniej potrzebne, jak ubezpieczenie na czas choroby lub starości. Przez wydanie ustawy która weszła w życie z dniem 12. lipca 1912 r., państwo uznało prawo robotnika do pracy i dopomaga mu w chwili, gdy pracy tej znaleźć nie może, -potwierdziło ono znowu, podobnie jak przez wydanie bilu o płacach minimalnych, ważną zasadę organizacji robotniczych, która teraz z porządku dziennego nie ustąpi, i która, od Anglii począwszy, musi rozpocząć zwycięski swój pochód przez całą Europę.
Brak pracy występuje w dwóch formach. Najprzód jako zjawisko spowodowane powtarzającemi się stale wahaniami w konjunkturze, kryzysami, powstającemi na skutek kapitalistycznej spekulacyi, która ogranicza produkcyę celem podniesienia cen, co zwłaszcza silnie występuje w przemysłach masowych, przy budowie okrętów itd. - a następnie jako stały coroczny objaw w zawodach t. zw. sezonowych, a więc w przemyśle budowlanym, ziemnym itp. W obu tych grupach przemysłowych, w których w Anglii zatrudnionych jest dwa i pół miliona robotników, zaprowadzono najprzód przymusowe ubezpieczenie na czas braku pracy. Przeprowadzenie tego ubezpieczenia podlega t. z w. Board of trade, stojącemu pod kontrolą ministerstwa handlu, mimo to jednak posiadającemu bardzo rozległe prawa. Pod ustawę tą mogą n. p. być wciągnięte inne przemysły i na odwrót, za uchwałą parlamentu mogą z pod jej działania być wyłączone. Dla przeprowadzenia tej ustawy ma Board of trade państwowe urzędy pracy, w których ważną zwłaszcza rolę odgrywają biura pośrednictwa pracy.
Budowa ubezpieczenia dla bezrobotnych przedstawia się mniej więcej w ten sposób: Wszyscy robotnicy wymienionych gałęzi przemysłu, po skończeniu 16 lat życia, wchodzą w zakres ubezpieczenia. Wkładki tygodniowe przedsiębiorców i robotników wahają się pomiędzy 1, a l 1/2 pensów (9-13 fen.). Dodatki państwowe rozpoczynają się od 2/3 i dochodzą do l 2/3 pensa. Z chwilą nastania bezrobocia ubezpieczony wkładek nie płaci. Zapomogi w czasie braku pracy wynoszą od 7 szylingów począwszy (około 7 mk.) i nie mogą trwać dłużej, niż przez 15 tygodni w roku. Po zapłaceniu 500 wkładek tygodniowych lub po dojściu do 60. roku życia, robotnik ma prawo żądać zwrotu wszystkich złożonych wpłat wraz z 2 1/2 procent, po potrąceniu pobranych przez niego zapomóg, które to prawo przechodzi również na spadkobierców, tak, że ubezpieczenie to jest zarazem pewnego rodzaju ubezpieczeniem na starość i na wypadek śmierci. Jak w wysokim stopniu uznaje państwo w Anglii prawo robotnika do pracy, widać z następującego postanowienia: Urzędnik ubezpieczenia w razie zbyt często powtarzającego się bezrobocia u danego robotnika ma prawo dać go zbadać w kierunku jego kwalifikacyi zawodowej i w razie gdy przekona się, że robotnik ten nie jest dostatecznie biegłym w swym zawodzie, co powoduje u niego częste tracenie pracy, ma postarać się o wyuczenie robotnika. Dopiero gdyby ten wzbraniał się przyjąć nauki, traci prawo do dalszych zapomóg.
Cały szereg postanowień służy do skłonienia przedsiębiorców do zwracania się po robotników do państwowych biur pośrednictwa pracy. I tak przedsiębiorca, biorący robotników z biura państwowego, dalej za każdego robotnika, zatrudnionego ponad rok, oraz w razie, jeżeli w czasie depresyi przemysłowej nie wydala robotników, lecz wszystkim odpowiednio skraca czas pracy, ma pewne ulgi a nawet zupełne uwolnienie w płaceniu wkładek do ubezpieczenia.
Kwestya, jak ma być udowodniony brak pracy, która u nas wywołałaby ogromną dyskusyę, dla Anglików nie istniała zupełnie. Załatwiają ją w ten sposób, że rozstrzygnięcie w tym względzie pozostawiono urzędnikowi ubezpieczenia, a ubezpieczony ma prawo od rozstrzygnięcia tego powołać się do sądu polubownego, składającego się z dwóch robotników i dwóch przedsiębiorców.
Ważne i o zasadniczem znaczeniu są postanowienia, mówiące o sposobności do pracy. Za sposobność do pracy uważa ustawa nie każdą nadążającą się pracę, lecz tylko na takich warunkach, które dają robotnikowi tę samą płacę, jaką miał ostatnio. Pracy na niższych warunkach, niż zawarto w umowach z odnośnymi związkami zawodowymi, robotnik przyjąć nie jest obowiązany. Ustawa stanęła tu zatem na straży, by stopa życiowa robotnika nie ulegała pogorszeniu i przyznała robotnikowi prawo do stałej i sprawiedliwej pracy.
Jedno jednak postanowienie jest prawdziwem uwieńczeniem dzieła angielskiego ubezpieczenia społecznego: Bezrobotny ma prawo do zapomogi nawet wtedy, gdyby mógł znaleść pracę na odpowiadających mu warunkach, ale gdyby przez przyjęcie tej pracy musiał spełniać rolę łamistrejka. Przez to postanowienie uznane zostało prawo robotników do strejku i do solidarnego postępowania, tak jak tego nie uznaje ustawodastwo w żadnym innym kraju. Postanowienie to podnieść należy tem bardziej, że przyszło ono do skutku w czasie, gdy we wszystkich krajach odzywają się głosy o zaprowadzenie ustaw przeciwstrejkowych i wyjątkowe prawa przeciw socyalnej demokracyi.
Anglia jest dla nas w tym wypadku przykładem, jak daleko dojść może potęga zorganizowanego proletaryatu, który w tym kraju, będącym kolebką nowoczesnego kapitalizmu, w czasie niesłychanie gorących walk strejkowych, potrafił wydrzeć z rąk kapitalistów tak ważne dla siebie ustępstwa o tak wybitnem zabarwieniu socyalistycznem. Idea socyalizmu idzie coraz dalej i coraz szersze zatacza kręgi, a bijąc codziennie w twierdzę kapitalizmu, musi ją zniszczyć i zburzyć, a na gruzach jej wznieść gmach nowy szczęścia i wolności.
Słowniczek pojęć:
David Lloyd George (1863-1945), był walijskim politykiem i prawnikiem, który pełnił funkcję premiera Wielkiej Brytanii w latach 1916-1922. Znany jest przede wszystkim z prowadzenia kraju przez pierwszą część I wojny światowej oraz z wprowadzenia licznych reform społecznych, które miały na celu poprawę warunków życia, takich jak wprowadzenie systemu zabezpieczeń społecznych.
Proletariat - to termin, który odnosi się do klasy społecznej składającej się z robotników najemnych, posiadających niewiele lub żadną własność. W teorii marksistowskiej proletariat jest przeciwieństwem burżuazji, czyli klasy właścicieli środków produkcji. Proletariat odgrywa kluczową rolę w analizie społecznej i ekonomicznej, a jego walka o lepsze warunki pracy, wynagrodzenie i prawa obywatelskie była fundamentem różnych ruchów socjalistycznych i robotniczych
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły średniej (zakres podstawowy):
1. W jakim kraju wprowadzono pierwsze systemy ubezpieczeń społecznych dla robotników?
2. Jakie były główne korzyści, jakie robotnicy otrzymywali z systemów ubezpieczeń społecznych?
3. Jakie obowiązki mieli pracodawcy w systemie ubezpieczeń społecznych na początku XX wieku?
4. Jakie korzyści finansowe przysługiwały robotnikom w czasie bezrobocia?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony):
1. Jakie były główne wyzwania związane z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych dla robotników na początku XX wieku?
2. Dlaczego ówczesna Anglia uznała brak pracy za równie groźny jak choroba czy starość?
3. Jaka była sytuacja robotników polskich na początku XX w.?
4. Jakie wnioski można wyciągnąć z angielskiego przykładu dla innych krajów, jeśli chodzi o reformy społeczne i ubezpieczenia?
Wskazówki:
Pierwszym państwem na świecie, które wprowadziło system ubezpieczeń dla bezrobotnych, była Wielka Brytania. W 1911 roku przyjęto tam ustawę National Insurance Act, która obejmowała m.in. ubezpieczenia na wypadek bezrobocia. Było to częścią szerszego programu reform społecznych, które miały na celu poprawę warunków życia robotników i przeciwdziałanie skutkom cyklicznych kryzysów gospodarczych. Ubezpieczenie obejmowało zarówno ubezpieczenia zdrowotne, jak i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, miało na celu zapewnienie tymczasowego wsparcia finansowego dla pracowników, którzy stracili pracę i aktywnie poszukiwali nowego zatrudnienia. Wprowadzenie tego systemu ubezpieczeń dla bezrobotnych w Wielkiej Brytanii miało na celu nie tylko wsparcie bezrobotnych, ale także stabilizację rynku pracy i gospodarki poprzez zmniejszenie napięć społecznych i ekonomicznych spowodowanych przez bezrobocie.
Literatura pomocnicza:
A. Jarosz-Nojszewska, Ubezpieczenie od bezrobocia w Drugiej Rzeczypospolitej, w: Ekonomia, społeczeństwo, polityka: studia ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Kalińskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. A. Zawistowski, Warszawa 2012, s. 211-225.
Najważniejsze cezury:
1911 – przyjęcie National Insurance Act w Wielkiej Brytanii
18 lipca 1924 r – wprowadzenie ustawy o zabezpieczeniu na wypadek bezrobocia w RP
Plik do pobrania: Ubezpieczanie bezrobotnych w Anglii.
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord – Joanna Kunigielis