Opis źródła:
Z doli i niewoli Elżbiety Tabeńskiej to wspomnienia z czasów powstania styczniowego, jej podróży oraz pobytu na Syberii, napisane z perspektywy czasu, wydane w 1897 roku w Krakowie. Niżej prezentowany tekst źródłowy jest fragmentem tychże wspomnień, w których autorka opisuje swoje zupełnie przypadkowe spotkanie z kilkoma powstańcami, którzy prezentowali sobą obraz straszliwej nędzy.
Miejsce i data wydania:
Kraków, 1897 r.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Brak informacji o miejscu przechowywania oryginału. Wersję cyfrową odnaleźć można, m.in.:
http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/doccontent?id=14649&from=FBC
Tekst źródła (fragment):
Stanęło przede mną trzech powstańców, uzbrojonych w fuzye i pistolety, powitali mnie oznaką czci po wojskowemu; zdawało mi się, że widzę w nich zesłańców z nieba dla wyzwolenia Ojczyzny, bohaterów niosących swe życie na ofiarę za braci. Naczelnik, gdyż to on był z dwoma adiutantami, zbliżył się do mnie, idącej na jego spotkanie, podziękował za poświęcenie się moje i opowiedział najsmutniejsze położenie swoje; miał on rozkaz Rządu Narodowego, aby na miejscu pozostać, a nikt mu w utrzymaniu oddziału przyjść nie chce z pomocą, że chcą widać głodem powstańców zamorzyć, że nieszczęśliwi obdarci, bez obuwia, pałki zamiast broni mając, oczekują najścia wojska nieprzyjacielskiego – powiedział, że na rozkazy jego po kilka razy ponawiane dostarczenia żywności potrzebnej parafialny żadnej odpowiedzi nie daje, (parafialny, urząd obywatela, który komunikował rozkazy naczelnika i żywność powinien był dostarczać) dał mi polecenie do dwóch parafialnych, powiedział następnie po francusku o upadku na duchu nieszczęśliwych powstańców, których tylko surowością, karą śmierci w lesie utrzymuje.
Słowniczek pojęć:
Fuzya – inaczej flinta, karabin
Rząd Narodowy – tajny, centralny organ władz powstania styczniowego, który działał na ziemiach zaboru rosyjskiego.
Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Rz%C4%85d_Narodowy_(powstanie_styczniowe)
Powstanie styczniowe – https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_styczniowe
Pytania do źródła
Pytania do uczniów szkoły podstawowej:
1. Jaki obraz powstańców wyłania się z tekstu źródłowego?
2. Jak myślisz, czego przyczyna było kiepskie wyposażenie powstańców w czasie powstania styczniowego, opisanych w tekście źródłowym?
3. Kiedy wybuchło powstanie styczniowe? Jakie były jego przyczyny oraz skutki?
4. Przeciwko jakiemu państwu skierowany był wybuch powstania styczniowego?
Pytania do uczniów szkoły średniej:
1. Jaki obraz powstańców wyłania się z przytoczonego tekstu źródłowego? Z jakimi problemami się borykali? Czy mieli motywację do walki? W jaki sposób byli dyscyplinowani?
2. Jaki, przede wszystkim, charakter miała walka w powstaniu styczniowym? Czy była to regularna wojna? Wymień jedną z największych bitew powstania styczniowego.
3. Jakie były przyczyny wybuchu powstania? Jakie grupy społeczne, głównie, brały w nim udział?
Wskazówki:
Odpowiadając na pytania należy pamiętać o tym, że powstanie styczniowe, choć przygotowywane i organizowane, to jednak wybuchło dość nagle, a spowodowane to było ogłoszeniem branki do wojska. Powstańcy nie dysponowali również środkami choćby zbliżającymi się do tego, co posiadało Imperium Rosyjskie. Nie mając więc odpowiedniego wyposażenia, finansowania i wsparcia, powstańcy musieli liczyć jedynie na to, co udało się zdobyć.
W powstaniu styczniowym udział brali nie tylko mężczyźni, ale również kobiety, choć, zazwyczaj, w innym charakterze niż wojskowy. Autorka tekstu źródłowego, na przykład, podjęła się zawiezienia jednemu z oddziałów powstańczych prowiantu, gdyż kończył im się on i głodowali.
Najważniejsze cezury:
14/15 stycznia 1863 - branka przygotowana w Warszawie przez Aleksandra Wielopolskiego
22/23 stycznia 1863 – wybuch powstania styczniowego
5 sierpnia 1864 – egzekucja ostatniego przywódcy powstania – Romualda Traugutta, na stokach Cytadeli Warszawskiej. Wygaszenie powstania
Literatura pomocnicza:
Chwalba A., Historia Polski 1795 – 1918, Warszawa 2000.
Kieniewicz S., Powstanie Styczniowe, Warszawa 2024.
Plik do pobrania: Spotkanie Elżbiety Tabeńskiej z powstańcami
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Łukasz Wołczyk