Opis źródła:
Pas kontuszowy w XVIII w. stanowi ważny i nieodłączny element polskiego stroju szlacheckiego. Pasy takie miały długość od 3 do nawet 4,5 metra, były wykonywane z jedwabiu i zwykle tkane złotą lub srebrną nicią. Początkowo podobne wyroby, niezmiernie popularne wśród polskiej szlachty, przywozili na tereny Rzeczypospolitej kupcy ormiańscy, ale po zniszczeniu wielu warsztatów produkcyjnych na terenie Persji i w samym Isfahanie rzemieślnicy zaczęli przenosić produkcję również na tereny Rzeczypospolitej. Warsztaty produkujące pasy kontuszowe zaczęły powstawać na ziemiach polskich w dobrach magnackich, nosiły one nazwę persjarni. Persjarnie powstawały pod Brodami, w Buczaczu, w Olesku, Kobyłce, Grodnie, Sokołowie, Stanisławowie, Nieświeżu i Słucku. Prezentowany pas kontuszowy datowany jest na lata 1767–1780, wykonany został przez tkacza Ormianina Jana Madżarskiego w znanej manufakturze w Słucku należącej do Karola Stanisława Radziwiłła. Pas wykonany jest nicią metalową na jedwabiu, zawiera orientalne motywy i dekoracje charakterystyczne dla tego typu wyrobów.
Miejsce przechowywania źródła :
Muzeum Narodowe w Warszawie, Zbiory Sztuki Zdobniczej i Kolekcja Tkanin, nr inw. SZT 748 MNW
[domena publiczna]
Tekst źródła:
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/406265
[domena publiczna]
Słowniczek pojęć:
Kontusz – staropolski wierzchni strój męski, wierzchni kaftan, długa suknia zapinana z przodu, z rozciętymi rękawami – zwisały one luźno lub były zarzucane na plecy. Przyjął się na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 30. XVII wieku i szybko rozpowszechnił.
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):
1.Jak wyglądał polski strój szlachecki? Wymień i opisz jego poszczególne elementy.
2.Jak zmieniała się moda męska i damska na ziemiach Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania dla poziomu podstawowego, a ponadto:
1.Opisz i scharakteryzuj motywy pojawiające się na prezentowanym pasie kontuszowym.
2.Opisz działalność gospodarczą dóbr magnackich w XVIII w.
Literatura pomocnicza:
Biedrońska-Słota B., Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym: dzieje i przemiany opracowane na podstawie zachowanych ubiorów zabytkowych i ich części oraz w świetle źródeł ikonograficznych i literackich, Kraków 2005.
Biedrońska-Słota B., Molenda M., Kontusz: z dziejów polskiego ubioru narodowego, Warszawa 2023.
Chruszczyńska J., Pasy kontuszowe z polskich manufaktur i pracowni w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 1995.
Kałamajska-Saed M., Polskie pasy kontuszowe, Warszawa 1987,
Mańkowski T., Sztuka islamu, Kraków 1935.
Orlińska-Mianowska E., Po sarmacku – strój „narodowy” kontra „cudzoziemski”, [w:] Pod wspólnym niebem. Rzeczpospolita wielu narodów, wyznań, kultur, (XVI-XVIII w.). Katalog wystawy, Warszawa 2012, s. 211–219.
Roćko A., Kontusz i frak: o symbolice stroju w XVIII-wiecznej literaturze polskiej, Warszawa 2015.
Sławińska J., Paschalis (Arutiun) Jakubowicz i trzy pasy kontuszowe w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Lehahayer: czasopismo poświęcone dziejom Ormian polskich”, 4, 2017, s. 81–97.
Taszycka M., Polskie pasy kontuszowe, Kraków 1985.
Turnau I., Rozwój ubioru narodowego od około 1530 do 1795 roku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 34 (1986), nr 3, s. 413–423.
Ubiory na dworze króla Jana III Sobieskiego, Warszawa 2016.
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405985
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/116091
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/115686
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405974
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405982
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405987
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405993
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405984
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/406098
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/406157
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/406256
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405862
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/zbiory/405743
Najważniejsze cezury:
Lata między 1767 a 1780 to czas pierwszego rozbioru ziem polskich w 1772 r., ale zarazem okres oświecenia i zmian w systemie oświatowym Rzeczypospolitej, powstanie w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej.
Plik do pobrania: Pas kontuszowy z XVIII w.
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Anna Markiewicz