Opis źródła:
Sztuka reformacji, szczególnie w tradycji protestanckiej, była często skromna i unikała bogatych, emocjonalnych przedstawień charakterystycznych dla sztuki katolickiej. Protestanci kładli nacisk na prostotę i bezpośredniość w przekazie religijnym, często preferując teksty pisane nad obrazami. Reformacja sprzyjała także ikonoklazmowi, czyli niszczeniu obrazów religijnych, które były uważane za bałwochwalcze. Kontrreformatorzy krytykowali zarówno sztukę reformacyjną za jej brak emocjonalnego i wizualnego oddziaływania, jak i renesansowe przedstawienia nagich ciał za ich potencjalną niemoralność. W tekstach z tego okresu, takich jak cytowany fragment kazania Fabiana Birkowskiego z 1629 r., widoczna jest ostra krytyka niemoralnych obrazów, które miałyby skłaniać do grzechu i demoralizacji wiernych.
Miejsce wydania:
F. Birkowski, O świętych obrazach, jako mają być szanowane, w: Głos krwi Jozafata Kuncewicza, archiepiskuba połockiego, także Jana Sarkandra, męczennika morawskiego, i obrazu bransberskiego, przy tym o świętych obrazach, jako mają być szanowane kazania czworo, Kraków, 1629.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Biblioteka Narodowa
Tekst źródła:
Ksiąg wszetecznych wiele z nich nie czyta, bo ich nie mają, na obrazy wszeteczne wiele ich patrzy, lubo ich nie mają. Jako Ptaszkowie, których na lep łowią, im więcej w laszczki lepem nasmarowane skrzydełkami biją, tym się więcej wikłają, tak oczy, tym lepiej diebelskim porwane, im więcej nań patrzą, tym mocniej od niego trzymane bywają. […] Malarstwa takie, wierzcie mi, częstokroć gorsze są niż rozmowy nieczyste. Słowo wymówione ginie, odlatywują próżne mowy, ale litera napisana trwa, sprośność namalowana zostaje i z tych oczu do drugich oczu i do trzecich zachodzi. […] Do ognia jako i z księgami, tak i z obrazami takimi wszetecznymi!
Pytania do źródła.
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):
1. Jakie są główne argumenty autora przeciwko rozpowszechnianiu ksiąg i obrazów, które uważa za wszeteczne?
2. W jaki sposób walka z literaturą i sztuką niemoralną wpisywała się w szerszy kontekst działań kontrreformacyjnych?
3. Jakie były poglądy Kościoła katolickiego na rolę sztuki w społeczeństwie w okresie kontrreformacji?
4. Dlaczego to obrazy bardziej niż książki wpływały na społeczeństwo w okresie reformacji i kontrreformacji?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony):
1. W jaki sposób autor postrzega różnicę między słowem mówionym a obrazem malowanym?
2. Co sugeruje autor jako rozwiązanie problemu niemoralnych obrazów i książek?
3. W jaki sposób sztuka była wykorzystywana przez kontrreformację do zwalczania wpływów reformacji?
4. Jakie były typowe cechy sztuki barokowej, która rozwijała się w ramach kontrreformacji?
Słowniczek pojęć:
Lubo – chociaż
Laszczki - pręty
Literatura pomocnicza:
W. Tomkiewicz, Polska sztuka kontrreformacyjna, w: Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970.
Plik do pobrania:
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord – Joanna Kunigielis