Opis źródła:
Dworzanin Polski autorstwa Łukasza Górnickiego jest tzw. zwierciadłem, czyli gatunkiem literackim, którego zadaniem była prezentacja wybranego wzoru osobowego. W tym przypadku autor prezentuje jaki powinien być polski dworzanin. W niżej prezentowanym tekście źródłowym, będącym fragmentem Dworzanina Polskiego, autor opisuje w jaki sposób powinien zachować się dworzanin w czasie wojny, a także jakie cechy powinien prezentować sobą.
Miejsce i data wydania:
Wydano w Krakowie w 1566 roku
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Oryginał w formie drukowanej znajduje się, m.in. w Bibliotece Narodowej. Również w formie zdigitalizowanej, dostępnej online:
https://polona.pl/item-view/53de992a-31f7-4354-b20f-7ce11730f59f?page=12
Tekst źródła (fragment):
[...] A przeto Dworzanin przeciwko nieprzyjacielewi, czasu wojennej potrzeby, niechaj używa sierdzistości swej, a okrucieństwa, starając się o to, żeby zawdy na czele, zawdy miedzy pirwszymi bywał. Ale między swemi, a co po tym układności, skromności, a stateczności trzeba, tą się on niechaj zaleci. Lecz to nad wszytko, żeby w nim tego ludzie nie znali, iż pragnie być widzian, bo by tym wszytko popsował, zwłaszcza jeśliby się jeszcze sam niewstydliwie chwalił.
[...]
Małom ja widział osobnych ludzi, którzyby sie sami nie chwalili, jakoż moim zdaniem ma się im to zejdź, abowiem kto się godnym czuje, kiedy widzi, iż tego w nim prostacy nie znają, musi się gryść sam w sobie, na koniec nie ścirpi, aby godności swej zatłumionej wyrwać na jaśnią, a ludziom jej jakimkolwiek obyczajem pokazać niemiał, to dla tego, aby nie był złupion z onej prawdziwej zapłaty, to jest, ze czci, a ze sławy, która s poczciwego potu płynie. A przeto starzy oni uczeni ludzie, którykolwiek godność wielką w sobie znał, rzadko się strzymać mógł od własnej chluby: poprawdzie, tych trudno ścirpieć, którzy się chlubią, a niemasz w nich nic godnego chwały, ale o Dworzaninie, któryby był bez godności, niemasz tu zmięnki.
Słowniczek pojęć:
Dworzanin - osoba, która należała do świty wysoko postawionego arystokraty lub władcy. Dworzanie zazwyczaj korzystali z wielu przywilejów i zajmowali wysokie stanowiska w otoczeniu władcy.
Łukasz Górnicki - polski renesansowy humanista, pisarz polityczny i sekretarz króla Zygmunta II Augusta, a także, później, Stefana Batorego. Autor “Dworzanina polskiego”. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81ukasz_G%C3%B3rnicki
zmięnki - wzmianki
Pytania do źródła:
Pytania do uczniów szkoły podstawowej:
1. Z jakimi krajami ościennymi toczyła wojny Rzeczpospolita w XVI wieku?
2. W świetle tekstu odpowiedz, jakie cechy powinien mieć dobry dworzanin, oraz co dworzanin powinien w sobie wyćwiczyć?
3. Jakie warstwy społeczne występowały w Rzeczypospolitej w XVI wieku. Scharakteryzuj, pokrótce, każdą z nich.
Pytania do uczniów szkoły średniej:
1.Jakie cechy, w świetle tekstu źródłowego, powinien mieć dobry dworzanin? Co było najbardziej cenione w charakterze dworzanina, a co powinien w sobie wyćwiczyć?
2.Która z grup społecznych wiodła prym w Rzeczypospolitej połowy wieku XVI? Kto w roku wydania “Dworzanina Polskiego”, czyli w 1566, był królem Polski? Jakiej dynastii był przedstawicielem i kto był jego następcą?
3.Jakie były przyczyny wybuchu I wojny północnej? Kto brał w niej udział? Jaka była w niej rola Rzeczypospolitej?
Wskazówki:
Pamiętać należy, że dworzanie w Rzeczypospolitej musieli wykazywać się nie tylko odpowiednimi cechami osobowości, ale również powinni znać i funkcjonować według swoistego etosu, zbioru zasad życia szlacheckiego, arystokratycznego. Tego wymagano od nich i to było częścią ich obowiązków.
Warto również przypomnieć sobie, który król z wielkiej dynastii zasiadał w 1566 roku na tronie Polski. Czy zasiadał jedynie na tronie Polski? Którym z kolei był władcą z tej dynastii? Kto był jego następcą i czy również był przedstawicielem tej samej dynastii? Warto ponadto pamiętać o tym, że Rzeczpospolita była związana unią z innym krajem - z jakim?
Najważniejsze cezury
1530 - 1572 r. - panowanie Zygmunta II Augusta
1558- 1570 r. - I wojna północna
1569- Unia Lubelska
Literatura pomocnicza:
Jurek T., Kizik E., Historia Polski do 1572, Warszawa 2013.
Augustyniak U., Historia Polski 1572 - 1795, Warszawa 2024.
Plik do pobrania: Dworzanin Polski
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Monika Poszalska