Opis źródła:
Podpisanie w 1764 r. Articuli Pactorum Conventorum zobowiązało króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do zbudowania mostu na Wiśle. Obiekt powstał, ale już po koronacji został rozebrany. Z powodu niskiego budżetu przez 9 lat król nie mógł dotrzymać obietnicy, dlatego też w 1775 r. wyraził zgodę aby Adam Poniński sfinansował budowę z własnych środków. W zamian za to przez 10 lat całkowita kwota myta mostowego trafiała do kieszeni marszałka. Prezentowane źródło dotyczy właśnie warunków realizowania tego przedsięwzięcia.
Miejsce wydania:
Volumina Legum. Przedruk zbioru praw Staraniem XX. Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1783 wydanego, Nakładem i drukiem Józefa Ohryzki, Petersburg 1860, t. VII, s. 101, t. VIII, s. 125–126.
Tekst źródła:
Most na Wiśle
Ponieważ Konstytucja 1764 most na Wiśle pod Warszawą wystawić nakazująca dla zapadłej Krajowej Rewolucji skutku swego wziąć nie mogła, teraz zaś dla upadłych Intrat Skarbowych, kosztem publicznym ustanowiony bydź nie może, a Uro: Xiąże Adam Poniński Marszałek Generalnej Konfederacji i Sejmowy okazując iż go najwięcej interesuje wygoda publiczna, ten most własnym nakładem wystawić oświadcza się. Przeto przyjąwszy tę ofiarę tak pożyteczną publico przez Xiążęcia Marszałka uczynioną, oraz publicznej dogadzając wygodzie, i przywodząc do skutku wyżej nadmienioną Konstytucją, pozwalamy temu Urodz: Xiążęciu Marszałkowi na miejscu przez J.K.Mości determinowanym most wystawić, że zaś tak znaczny koszt na wybudowanie mostu łożyć się mający, powrócony z Skarbu Koronnego bydż powinien, a uszczuplane Intraty Skarbowe powrócenia i nadgrodzenia onych nie obiecują. Przeto pozwalamy rzeczonemu Xiążęciu Marszałkowi Konfed: Koronnej i Sejmowej, Intratę z mostowego przychodzącą instruktarzem niżej wyrażonym uregulowaną do lat 10. wybierać, i nią koszt na wybudowanie most kompensować. Po wypłynieniu zaś lat 10 z tej intraty mostowego obligowany będzie urodzony Xiąże Marszałek, corocznie po 50000 złot: pol: do Skarbu Koronnego wypłacić, aż ad sera fata sui, a po zejściu tegoż Xiążęcia Marszałka cała intrata mostowego i most sam do zupełnej dyspozycji Skarbu Koronnego należeć będzie. A skoro fabryka tegoż mostu się zacznie, której czas zaczęcia J.K.Mość udeterminuje, natychmiast intrata z przewozu należąca do kasy Xiążęcia Marszałka wchodzić ma, dla dopilnowania której oraz zapobieżenia wszelkim inkonweniencjom przy mostach i przewozach trafić się zwykłym, straż, żołnierzy Komisji i Skarbu Koronnego z Pontonierów złożona zawsze do dawna będzie, Tam zaś przez Komisją Skarbu Koronnego zaczęta ażeby podług plan tejżesz Komisji kosztem publicznym kontynuowana była, Komisji Skarbu Koronnego zalecamy.
Instruktarz mostowego
O człowieka pieszego nemine excepto groszy 2
Od konia i bydlęcia 4
Od skopów i wieprzów od sztuki 2
Od przepuszczania statku szlacheckiego flor: 5
Od kupieckiego 10
Od barki ładownej 1
Od karety ładownej 20
Od karety nieładowanej 10
Od wózka ładowanego 10
Od wózka nieładowanego 5
Słowniczek pojęć:
Myto mostowe – opłaca uiszczana za możliwość przejazdu przez most
Intrata - przychód lub dochód, szczególnie związany z wpływami ze źródeł publicznych, podatków, opłat lub innych regularnych źródeł finansowych
Flor – floren, tu odpowiednik złotego
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i średniej (zakres podstawowy).
1. Czy mosty na dawnych drogach były budowane i utrzymywane z budżetu publicznego?
2. Na jaki zysk mogła liczyć osoba prywatna inwestująca w budowę?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony):
1. Jakie znaczenie miały mosty w rozwoju miast i handlu?
2. Jakie role społeczne i kulturowe odgrywały mosty w dawnych społecznościach?
Wskazówki:
Most jest jedną z najważniejszych konstrukcji w historii miasta, ponieważ pełni wiele funkcji i ma duże znaczenie dla rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturowego. Łączyły one różne części miasta, umożliwiając mieszkańcom łatwiejsze przemieszczanie się, handel, komunikację i wymianę kulturową. Były także ważnym elementem krajobrazu miejskiego, dodając urok i charakter miastu.
W kontekście historii miast, mosty często były budowane na ważnych szlakach handlowych lub strategicznych miejscach, co miało wpływ na rozwój miasta i jego znaczenie w regionie. Ich budowa często wiązała się z rozwojem inżynierii i architektury, co wpływa na rozwój technologiczny i urbanistyczny.
Literatura pomocnicza:
H. Czapski, A. Niemierko, J. Rymsza, Warszawskie przeprawy mostowe przez Wisłę w ujęciu historycznym, Warszawa 2012.
Plik do pobrania: Most na Wiśle
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord – Joanna Kunigielis