Opis źródła:
Dokument króla Jana III Sobieskiego, w którym władca nadaje Żydom prawo do osiedlania się w podlaskim miasteczku Łosice. Król wyraził również zgodę na założenie gminy żydowskiej. Dokument został wystawiony w Warszawie 30 maja 1690 r. na prośbę Żydów. W akcie opisano kwestie sądownicze i relacje pomiędzy Żydami a urzędem miejskim. Monarcha poprzez dokument informuje ówczesnego starostę łosickiego Anatazego Miączyńskiego, żeby pozwolił Żydom na wolne osiedlanie się i swobodę handlową.
Miejsce wydania:
Przywileje królewskiego miasta Łosic 1505-1779, wyd. A. Buczyło, J. Zawadzki, Ciechanowiec-Warszawa 2018, s. 71.
Miejsce przechowywania oryginału źródła:
Brak oryginału.
Kopia: Archiwum Diecezjalne w Siedlcach, sygn. D168, k. 34v.
Tekst źródła:
Jan Trzeci z Bożej łaski król polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podolski, podlaski, inflancki, smoleński, siewierski i czernichowski. Oznajmujemy tym listem naszym wszem i wobec i każdemu z osobna komu wiedzieć należy, chcąc, aby w miasteczku naszym Łosicach ludu pospolitego większa osiadłość była, do supliki niewiernych Żydów łaskawie się skłoniwszy, pozwalamy onym, aby w tymże miasteczku naszym osiadli, i budowali się, na gruntach onym wydzielonych, dając im tę wolność, aby szkołę i okopisko swoje w tymże miasteczku mieli, i innych wolności, których synagogi żydowskie w innych miastach i miasteczkach naszych zażywają, także oni szczycić się towarami wszelkiemi handlowali, bez przeszkody mieszczan i urzędu tameczego mie[j]skiego, do którego jurysdykcyji Żydzi nie będą należeli, i do innych powinności i ciężarów mie[j]skich nie mają być pociągani, lecz urodzony starosta nasz łosicki pro tempore będący, a w nie byciu tego podstarości, Żydów we wszelkich sprawach z mieszczanami zachodzących sądzić będzie. Appelatione [apelację] jednak do sądu naszego zadwornego salva manete [pozostawiając nietkniętego]. Co do wiadomości urodzonego Anatazego Miączyńskiego podskarbiego nadwornego koronnego, łuckiego, krzepickiego, łosickiego starosty naszego jako też i urzędu mie[j]skiego tego miasteczka przywodząc mieć chcemy, aby Żydom do Łosic przychodzącym mieszkania nie bronili, budować się na placach wymierzonych lub kupionych onym pozwalali, i w handlach, szynkach i wszelakich wolności zażywać. Któremi się Żydzi, wedle praw i konstytucyi koronnych szczycić zwykli, żadnej przeszkody nie czynili dla łaski naszej. Dla co dla lepszej wiary przy podpisie ręki naszej pieczęć koronna przyciśniona. Dan w Warszawie dnia 30 miesiąca maja Roku Pańskiego 1690, panowania naszego 15 […].
Słowniczek pojęć:
Jan III Sobieski – król polski i wielki książę litewski w latach 1674-1696.
Supplika – prośba.
Szkoła – synagoga, bożnica żydowska
Okopisko – cmentarz żydowski
Synagoga żydowska – w tym przypadku: kahał, gmina żydowska.
Jurysdykcyja – jurysdykcja. W tym przypadku: podleganie pod sąd i urząd miejski.
Starosta – zarządca danych dóbr królewskich (starosta łosicki = zarządca dóbr łosickich).
Podstarości – zastępca starosty.
Sąd zadworny – sąd królewski, zwany też asesorskim. Sąd działający bez udziału króla, zaś wyroki mogli wydawać różni urzędnicy: kanclerz, podkanclerzy czy referendarze. Sąd rozstrzygał spory, gdzie stroną pozwaną było miasto rządzące się prawem niemieckim lub mieszczanin z niech pochodzący.
Atanazy Miączyński – wojewoda wołyński (1713-1723), podskarbi nadworny koronny (1688-1713) i starosta łosicki (1688-1723).
Pytania do źródła:
Pytania dla uczniów szkoły podstawowej i średniej (zakres podstawowy):
1.Jaki, według króla Jana III Sobieskiego, był cel umożliwienia Żydom osiedlania się w Łosicach?
2.Czy Żydzi podlegali prawu miejskiemu?
3.Czy, według dokumentu, istniały jakieś ograniczenia dla Żydów chcących osiedlić się w Łosicach?
4.Treść dokumentu sugeruje, że Żydzi zajmowali się jednym sektorem gospodarki. Którym?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony): pytania do poziomu podstawowego, a ponadto:
1.Jakie niezbędne elementy istnienia gminy żydowskiej pozwolono stworzyć w Łosicach?
2.Kto miał rozsądzać sprawy między Żydami a mieszczanami?
Wskazówki:
By powołać gminę żydowską należało spełnić kilka podstawowych warunków. Gmina musiała liczyć przynajmniej 10 dorosłych mężczyzn. Należało również stworzyć synagogę, cmentarz żydowski, szkołę talmudyczną i mykwę.
Literatura pomocnicza:
Alexandrowicz S., Zarys dziejów Łosic (XIII-XVIII w.), [w:] Alexandrowicz S., Studia z dziejów miasteczek Wielkiego Księstwa Litewskiego, Toruń 2011, s. 329-352
Chryć G., Żydzi w Łosicach XVII-XIX w., [w:] Mozaika Ziemi Łosickiej – religia, kultura, polityka, red. A. Indraszczyk, Warszawa-Łosice 2005, s. 145-161
Najważniejsze cezury:
Dnia 30 maja 1690 r. król Jan III Sobieski wydał niniejszy dokument.
Plik do pobrania: Zgoda na osiedlenie się Żydów w Łosicach
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord – Michał Sierba