Opis
źródła:
Poradnik składa się z dwóch części, z których pierwsza zawiera
ogólne porady dotyczące życia i właściwego zachowania młodego mężczyzny
wkraczającego w dorosłe życie, niezbyt zresztą oryginalne, druga zaś
porady, jak zdobyć rękę panny, tym razem autorskie, bardzo szczegółowe
i nowatorskie w kontekście osiemnastowiecznego piśmiennictwa, które
tej tematyki nie poruszało w większym stopniu. Autor, pochodzący
z rodziny drobnoszlacheckiej, zdecydował się podążyć jedyną drogą, która
dawała szanse na szerszą karierę i wstąpił do zakonu pijarów. Po kilku
latach jednak zrzucił zakonny habit. Badacze upatrują przyczyn tej decyzji
w problemach miłosnych, jakich doświadczyć miał w tym okresie Zatorski.
Jego talent literacki pozwolił mu odnaleźć się w świeckiej rzeczywistości,
w 1746 rozpoczął studia prawnicze, korespondował z jednym
z największych umysłów Rzeczpospolitej XVIII wieku, Józefem Andrzejem
Załuskim, a około 1748 roku, zapewne za jego protekcją, otrzymał stałą
posadę, jako prywatny sekretarz Stanisława Lubomirskiego. Zmarł bardzo młodo, w
wieku 30 lat, w 1752 roku.
Miejsce
wydania:
A. P. Zatorski, Uwagi do zupełnego zabieraiących się w stan
małżeński szczęścia służące przez pewnego Podgorzanina powszechney Ich Mciow
Kawalerow Polskich (stanu mianowicie Rycerskiego) ciekawości y Honorowi
poswięcone. Pierwsze wydanie poradnika pochodzi z 1746 (1747) roku, kolejne:
1751, 1754, 1768 (wszystkie we Wrocławiu) – za: Bibliografia literatury
polskiej. Nowy Korbut. Oświecenie, t. 6, cz. 1, red. E. Aleksandrowska
i in., Warszawa 1970, s. 538.
Tekst źródła:
Księgi tej pisania dwie osobliwsze miałem okazje.
Pierwsza, że w ciekawym rożnych w ojczyźnie naszej miast y dworów
lustrowaniu, wolny czas do przyjaznych między licznym wybornych kawalerów
gronem mając dyskursów, najwięcejem starania i myśli do tego zawsze obracał
celu, aby jak najpomyślniejszego, jak najszczęśliwszego życia pewnych i
nieomylnych dociec sposobów; więc, co mi w wzajemnej osobliwszego
przypadło rozmowie, w puilares [tutaj - notes] to dla lepszej
notować zwykłem pamięci. Druga, że zagęszczone w tym mianowicie kraju,
nieukontentowania, żale, skargi widząc y słysząc tych osób, które fortuna i
natura słodkim małżeństwa węzłem do jak najpomyślniejszych doczesnego życia
spoić by była powinna sukcesów; począłem szczególnych nieszczęścia tego badać
się przyczyn.
[...]
W podarunkach, które zwyczajnie w tej mierze
są potrzebne, wybór mieć należy, i wiedzieć, co komu, i kiedy, i jakim trybem,
manierą, sposobem ofiarować, żeby cię ani rozrzutnym, albo nieznającym się na
rzeczach nieosądzono i takie Damie prezenta ofiarować, któreby się łatwo
w dalszym życiu, i Jej y Tobie przy niej zdać mogły.
[...]
Całą tedy kroków tych, czyli początków istotą zakładam,
aby kawaler wprzód w tym miejscu, u tych Rodziców, tej Damy, gdzie i w których,
swoje promowować zamyśla intencyje, umiał sobie uczynić reputacyją, renomę, estymacyją,
kochanie, i jeżeli tam jeszcze nieznajomym jest, wielkie poznania siebie
pragnienie. [...] Żadnej nie opuszczać okazyi, aby pod pozornym pretekstem,
bywać często u sąsiadów, przyjaciół Domu tego, i tam wszelkiemi sposobami
starać się o Ich przyjaźń; przyzwoitymi sztukami pokazywać w sobie grzeczność, statek,
rozeznanie; i u mężczyzn i u kobiet, proporcjonalnymi dla każdego
przymileniami, bo mężczyźni ojcu, jak się podobny nastręczy dyskurs, twoję
grzeczność zachwalać będą, żony tych, matce, synowie tych, braci, córeczki,
Damie twojej w zwykłych swych sekretach, twoje przymioty, wesołość etc.
Podszeptywać będą, co tym subtelniej lubość w sercu owej Damy do ciebie
wznieci.
[...]
Jeżeli ci się trafi (co aby się trafiło, Twoja rzecz
tak wszystkie z daleka szykować okoliczności) w jakim trzecim Domu na weselu
np. Zapustach, z Rodzicami i Damą się ową zjechać, tam, mocno ukrywszy
Twoje intencyje, staraj się, wesołością, grzecznością, roztropności dowodami
nieznacznie się w oczy i w serce ich wkradać.
[...]
Radzą niektórzy, żeby nawet kogo wiernego a sposobnego
i namówić, żeby cię, dajmy na to, i nad to, a sekretnie lub sztucznie Damie
owej, Rodzicom Jej zachwalał, co pomaga do wzniecenia w nich miłej ku Tobie
skłonności.
[...]
Dociekszy, że ta Dama ma już niejaką ku Tobie skłonność
y przywiązanie, wynaleźć jakiś pretekst, żebyś jaki czas w Domu Jej Rodziców
nie był [...] Przez to albowiem lubość owa, którąś w sercu Damy ku sobie
wzbudził, podczas niebytności Twojej, w melancholicznych myślach lepiej
się wyobrażać będzie, wzbudzać tęsknicę, to zaś widzenia ciebie pragnienie,
a zatem, gdy znowu przyjedziesz, większe ku Tobie przywiązanie,
a nawet i lepsze oświadczenia.
Słowniczek pojęć.
Estymacja - dawniej:
estyma, czyli szacunek, poważanie
Statek - dawniej:
stateczność, powaga
Zapusty - dawniej:
karnawał, okres zimowych zabaw i balów
Pytania
do źródła
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom podstawowy):
1. Z jakiego powodu Zatorski napisał swój poradnik?
2. Do kogo był on kierowany?
3. Jakie sposoby radził autor, by zdobyć rękę panny?
4. Jakie cechy kawalera, według Zatorskiego, uznawane były w tamtych czasach za pożądane?
Pytania dla uczniów szkoły średniej (poziom rozszerzony):
1. Jak Zatorski widzi i rozumie relacje międzyludzkie?
2. Czy uważasz, że wszystkie podane przez autora sposoby są etyczne i uczciwe?
Wskazówki:
Poradnik Zatorskiego uznawany jest za dość postępowy jak na standardy epoki.
Literatura pomocnicza:
A. Roćko, „Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służące…” –osiemnastowieczny poradnik byłego pijara, Aleksandra Pawła Zatorskiego. Próba wyzwolenia czy tradycja?, Napis XV 2009, s. 47-59: http://rcin.org.pl/Content/54149/WA248_65837_P-I-2795_rocko-uwagi.pdf
Najważniejsze cezury:
Aleksander Paweł Zatorski żył w latach 1722-1752. Jego dorosłe życie przypadło na okres panowania Augusta III Sasa (1733-1763), w kulturze zaś to okres przejściowy między schyłkowym barokiem i wczesnym oświeceniem.
Plik do pobrania: Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służących...
Imię i nazwisko osoby opracowującej rekord: Agata Muszyńska